Przeznaczenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych reguluje art. 1 ust. 1 ustawy 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Ma on służyć wyłącznie finansowaniu działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu oraz dofinansowaniu obiektów socjalnych będących w posiadaniu pracodawców oraz na tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego.
Wprawdzie do działalności socjalnej ustawa zalicza udzielanie pracownikom ze środków socjalnych pożyczek, to jednak nie nakłada obowiązku wydzielenia środków na cele mieszkaniowe. O przeznaczeniu tych środków na potrzeby mieszkaniowe decyduje obowiązujący u pracodawcy regulamin. W regulaminie mogą więc się znaleźć zapisy dotyczące udzielanej pomocy na cele mieszkaniowe. Pomoc ta może mieć charakter zwrotny bądź bezzwrotny.
Kiedy przysługuje pomoc
W regulaminie funduszu powinno być dokładnie określone, w jakich sytuacjach pracownik może ubiegać się o pomoc zwrotną, a w jakich o pomoc bezzwrotną. Pomoc bezzwrotna może być przyznana przykładowo na pokrycie wydatków związanych z eksploatacją mieszkania, takich jak: czynsz najmu, opłaty eksploatacyjne, energia elektryczna, gazowa, zakup opału itp.
Przepisy ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie określają celów i potrzeb mieszkaniowych, jak również nie limitują wysokości środków, jakie mogą być przeznaczone na finansowanie tych potrzeb dla osób uprawnionych.
Zakłady pracy same decydują o formach pomocy na cele mieszkaniowe, a także o jej wysokości. Oznacza to, że ze środków funduszu może być udzielana pomoc m.in. na:
- budowę lokalu mieszkalnego w domu wielorodzinnym bądź budowę domu jednorodzinnego,
- remont, adaptację bądź modernizację posiadanego mieszkania,
- uzupełnienie wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej,
- wykup zajmowanego lokalu mieszkalnego,
- modernizację i przebudowę pomieszczeń niemieszkalnych na lokal mieszkalny,
- przystosowanie mieszkania lub domu do potrzeb osób niepełnosprawnych lub osób o ograniczonej sprawności fizycznej, które nie są jednak uznane za osoby niepełnosprawne,
- pomoc finansową na zmniejszenie bieżących wydatków mieszkaniowych.
Jeżeli w regulaminie przewidziano udzielanie pożyczek zwrotnych, powinny też znaleźć się tam ustalenia, co do warunków spłaty.
Pracownik, który uzyskał pożyczkę zwrotną, wyraża na piśmie zgodę na jej potrącenie z wynagrodzenia za pracę, nagród, premii lub zasiłku chorobowego.
Cel pożyczki
Zwrotna pomoc ze środków funduszu może zostać przeznaczona tylko na cele mieszkaniowe. Nie można zatem w regulaminie gospodarowania środkami socjalnymi przewidywać możliwości udzielania pożyczek na inne cele, co oznacza, że nie mogą to być np. pożyczki udzielane na zakup pralki czy lodówki, jak też pożyczki udzielane w przypadku zaistnienia indywidualnych zdarzeń losowych.
PRZYKŁAD
Pracownik urzędu wojewódzkiego zwrócił się do pracodawcy o przyznanie ze środków funduszu socjalnego pożyczki z tytułu zaistnienia zdarzenia losowego, jakim była kradzież sprzętu komputerowego. Pracodawca jako administrator funduszu odmówił takiej pożyczki. Postąpił zgodnie z obowiązującymi przepisami z uwagi na to, że środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnego w tym przypadku mogą być przeznaczone tylko na cele mieszkaniowe.
Zdarzają się sytuacje, że pracownicy po jakimś czasie od udzielenia pożyczki na pomoc mieszkaniową występują o jej umorzenie. Należy jednak pamiętać, że umorzenie pożyczki, jako forma pomocy socjalnej bezzwrotnej, może dotyczyć wyłącznie pracownika znajdującego się w złej sytuacji materialnej, rodzinnej czy życiowej.
Umorzenie kwoty pozostałej do spłaty
Umorzona kwota, jako przychód pracownika, jest obciążona podatkiem dochodowym, natomiast nie odprowadza się od niej składek na ubezpieczenia społeczne.
Jeśli umorzenie pożyczki nastąpi w czasie, kiedy podatnik nie jest już pracownikiem pracodawcy, uzyskane świadczenie pieniężne z tytułu umorzenia pożyczki jest przychodem z innych źródeł, określonych w art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dlatego były pracodawca nie ma obowiązku poboru podatku z tytułu umorzonej pożyczki, ma natomiast obowiązek sporządzenia informacji PIT-8C, w której wykaże wartość umorzonej kwoty.
Pracodawcy, u których działa zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, spotykają się czasem z sytuacją, kiedy odchodzi z pracy pracownik, któremu udzielono pożyczki na cele mieszkaniowe. Powstaje wtedy pytanie, czy pracownik powinien do dnia rozwiązania stosunku pracy spłacić zadłużenie wobec funduszu, czy też dalej obowiązują miesięczne terminy spłaty rat – ustalone w umowie pożyczki.
Do rozstrzygnięcia tego problemu kluczowe będą zapisy regulaminu zfśs i samej umowy pożyczki. Jeżeli w tych dokumentach nie przewidziano możliwości natychmiastowej wymagalności pożyczki w sytuacji rozwiązania umowy o pracę, to będzie obowiązywać dalej spłata w miesięcznych ratach zgodnie z ustalonym harmonogramem.
PRZYKŁAD
Po śmierci pracownika pozostało do spłacenia 2200 zł pożyczki udzielonej mu z funduszu socjalnego. Aktualnie trwa postępowanie spadkowe. Pracodawca żąda natychmiastowego zwrotu pożyczki od poręczycieli, mimo że obowiązujący w tym zakładzie regulamin przewiduje w razie śmierci pracownika umorzenie pozostałej niespłaconej części pożyczki. Działania pracodawcy w tym przypadku są niezgodne z zapisami regulaminu i poręczyciele mogą odmówić spłaty pozostałej części pożyczki.
Ustanowienie w regulaminie zfśs natychmiastowej wymagalności pożyczki niezależnie od sposobu rozwiązania umowy (za wypowiedzeniem przez pracodawcę, bez wypowiedzenia itp.) nie jest prawidłowe. Wątpliwe w kontekście zasad współżycia społecznego jest bowiem żądanie od pracownika natychmiastowej spłaty pożyczki w przypadku zwolnienia go bez jego winy (np. z przyczyn ekonomicznych). Także sprzeczne z prawem rozwiązanie umowy o pracę nie uzasadnia natychmiastowej wymagalności pożyczki udzielonej z zfśs (wyrok SN z 18 kwietnia 2001 r.).
Trwałe zaprzestanie przez byłego pracownika spłacania pożyczki mieszkaniowej upoważnia pracodawcę do rozpoczęcia jej egzekwowania od żyranta.
Podstawa prawna:
- art. 1 ust. 1, art. 2 pkt 1, art. 8 ust. 2 ustawy 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2012 r. poz. 592 ze zm.),
- art. 20 ust. 1, art. 42a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2012 r. poz. 361 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 18 kwietnia 2001 r. (I PKN 359/00, OSNP 2003/3/60).