Potrącenie wierzytelności jest możliwe, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami, a obie należności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym. Do dokonania potrącenia wystarczy złożenie oświadczenia przez jedną ze stron umowy. Oświadczenie o potrąceniu najlepiej złożyć w formie pisemnej i wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Sprawa wydaje się prosta, nie zawsze jednak dochodzi do skutecznego potrącenia wzajemnych wierzytelności.
3 najczęściej popełniane błędy przy potrącaniu wierzytelności
-
Potrącenie wierzytelności, których termin płatności jeszcze nie upłynął (niewymagalnych).
Potrącenie jest możliwe tylko wtedy, gdy wierzytelności podlegające potrąceniu są już wymagalne. Jeśli umowa nie wskazuje wprost terminu płatności, przed wysłaniem oświadczenia o potrąceniu należy wezwać kontrahenta do zapłaty, wyznaczyć mu termin i poczekać na upływ tego terminu.
Jeśli inwestor obciążył wykonawcę karami umownym, aby można je było potrącić, trzeba najpierw wysłać wykonawcy wezwanie do zapłaty kar w terminie np. 7 dni, a po jego upływie należy wysłać kolejne pismo z oświadczeniem o potrąceniu. Wysłanie jednego pisma, w którym wzywa się do zapłaty i dokonuje potrącenia należności jest niewystarczające i potrącenie będzie bezskuteczne.
-
Brak podpisu pod oświadczeniem o potrąceniu.
Oświadczenie o potrąceniu musi być podpisane przez osobę upoważnioną do reprezentowania podmiotu, który dokonuje potrącenia. W przypadku osób prawnych wymagany jest podpis osób reprezentujących (zgodnie z KRS) lub pełnomocnika upoważnionego do składania oświadczeń o potrąceniu. U osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą wymagany będzie podpis tej osoby lub pełnomocnika upoważnionego do składania oświadczeń o potrąceniu.
Jeśli księgowy lub księgowa nie mają pisemnego pełnomocnictwa do składania oświadczeń o potrąceniu, to faktura podpisana przez księgową i opatrzona informacją o zaliczeniu na poczet długu wykonawcy z tytułu kar umownych części wynagrodzenia należnego temu wykonawcy, nie wystarczy aby dokonać skutecznego potrącenia.
-
Nieprawidłowe doręczenie oświadczenia.
Oświadczenie o potrąceniu jest skuteczne dopiero z chwilą kiedy dojdzie do drugiej strony, w taki sposób żeby mogła się zapoznać z jego treścią. Nie wystarczy więc dokonać rozliczenia w wewnętrznym systemie księgowym, czyli tzw. kompensaty i odnotować, że wierzytelność przysługującą inwestorowi (potrącającemu) od wykonawcy zaliczono na poczet długu wykonawcy u inwestora.
Jakie są skutki prawne potrącenia?
W wyniku potrącenia następuje przymusowe zaspokojenie długu, a wierzytelności umarzają się do wysokości wierzytelności niższej. Wraz z umorzeniem wierzytelności wygasają prawa towarzyszące (np. poręczenie, hipoteka, zastaw). Co najważniejsze, przy potrąceniu należności dochodzi do uznania długu.
Inwestor dokonał wobec wykonawcy potrącenia wynagrodzenia wraz z naliczonymi karami umownymi, po czym wykonawca wytoczył inwestorowi proces o zapłatę wynagrodzenia wykazując, że kary umowne są np. rażąco wygórowane albo w ogóle się nie należą. W takiej sytuacji inwestor nie będzie mógł twierdzić, że wykonawcy nie należy się wynagrodzenie w dochodzonej kwocie.
W praktyce oświadczenie o potrąceniu jest równoznaczne z tym, że inwestor uznał dług w postaci wynagrodzenia wykonawcy i potrącając wzajemne wierzytelności stron, dokonał w ten sposób zapłaty tego wynagrodzenia. W efekcie, jeśli wykonawca wykaże, że kary nie przysługiwały inwestorowi, a więc oświadczenie o potrąceniu było nieskuteczne, to inwestor będzie zobowiązany do zapłaty wykonawcy wynagrodzenia, które uznał dokonując potrącenia.
W jakich okolicznościach dokonanie potrącenia stanowi skuteczną obronę w procesie sądowym?
Nowelizacja przepisów postępowania cywilnego stanowi dla dłużników i wierzycieli wzajemnych pewną pułapkę. Dotychczas w postępowaniu przed sądem, pozwany o wynagrodzenie inwestor mógł w zasadzie bez ograniczeń bronić się przed zapłatą tym, że potrącił wynagrodzenie wykonawcy z naliczonymi karami umownymi, nawet jeśli kary i wynagrodzenie miały swoją podstawę w innych umowach.
Wykonawcę i inwestora łączy pięć różnych umów, na pięciu różnych budowach. Wykonawca pozywa inwestora o zapłatę wynagrodzenia z umowy nr 1. Inwestor obciąża karami umownymi wykonawcę z umowy nr 3. Następnie inwestor dokonuje potrącenia kar umownych przysługujących mu z umowy nr 3 z wynagrodzeniem wykonawcy przysługującym wykonawcy z umowy nr 1 (co jest prawnie dopuszczalne). W procesie wytoczonym przez wykonawcę o zapłatę wynagrodzenia z umowy nr 1 inwestor broni się wskazując, że dokonał potrącenia i wierzytelności wzajemnie się umorzyły, a tym samym inwestor nie jest zobowiązany do zapłaty.
Obecnie jednak, praktycznie nie ma możliwości wykorzystania zarzutu potrącenia przed sądem, jeśli nie zostało ono dokonane w ramach jednego stosunku prawnego. We wskazanym przykładzie inwestor nie mógłby podjąć skutecznej obrony opartej na zarzucie potrącenia dotyczącego wierzytelności z dwóch różnych umów. Spełnienie zaś pozostałych przesłanek, tj. wykazanie, że kary umowne naliczone przez inwestora są bezsporne albo przedłożenie dokumentu niepochodzącego od inwestora na dowód istnienia tych kar, może być bardzo trudne. W praktyce trudno o wykonawcę, który sporządziłby dokument poświadczający, np. uznanie długu z tytułu kar umownych naliczonych mu przez inwestora. Przed złożeniem oświadczenia o potrąceniu należy więc za każdym razem przeanalizować, czy jest ono możliwe i jakie wywoła skutki w konkretnym stanie faktycznym.