Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu – tak zwięźle określa podstawę przyznania wynoszącego kilka tysięcy złotych świadczenia przepis art. 78 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.). Ustawa nie określa nigdzie, co należy rozumieć przez pojęcie pogrzeb. Ten fakt stał się źródłem poważnych kłopotów Barbary K. Mąż pani Barbary w lutym 2007 r. złożył u notariusza oświadczenie, że w razie śmierci przekazuje swoje ciało Uniwersytetowi Medycznemu w Ł. Po jego śmierci, zgodnie z życzeniem, ciało zostało przekazane uczelni, natomiast wdowa – na własną prośbę – otrzymała pukiel włosów zmarłego męża. Po uroczystościach żałobnych (które odbyły się tradycyjnie, m.in. odprawiono mszę w kościele) na cmentarzu rodzina pana K. złożyła do grobu urnę z wspomnianym już puklem włosów i rzeczami osobistymi zmarłego.
Wszystkie koszty pogrzebu wynoszące ponad 1100 zł pokryła wdowa, która następnie zwróciła się do ZUS o wypłatę zasiłku pogrzebowego. Zakład jednak stwierdził, że do pogrzebu nie doszło – wszak ciało zmarłego nie zostało pochowane, ale znalazło się w uczelni medycznej. W efekcie odmówił wypłaty zasiłku pogrzebowego. Decyzję tę Barbara K. zaskarżyła do sądu. W I instancji proces wygrała – sąd zmienił decyzję ZUS i nakazał wypłatę zasiłku. Zakład jednak odwołał się od tego wyroku. Sąd Okręgowy w Ł. rozpoznający apelację postanowił jednak zadać pytanie prawne Sądowi Najwyższemu w kwestii prawa do zasiłku w takiej sytuacji.
Sąd Najwyższy udzielił pozytywnej odpowiedzi, wskazując w uzasadnieniu, że zasiłek pogrzebowy pełni funkcję rekompensaty kosztów pogrzebu. Przepisy prawa nie precyzują jednak pojęcia „pogrzeb” – nie ma takiej definicji ani w przepisach ubezpieczeniowych, ani w ustawie o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Trzeba więc odwołać się do „słownikowego” rozumienia pojęcia pogrzeb. Jest to uroczystość związana z oddaniem czci zmarłemu, zespół czynności dokonywanych w tym celu, które mogą objawiać się w różny sposób w zależności od miejsca, czasu i tradycji.
Pogrzeb to nie tylko pochowanie ciała zmarłego – czyli pochówek w ścisłym tego słowa znaczeniu. Pogrzebem może być też symboliczne upamiętnienie osoby, której zwłok z różnych przyczyn nie ma w trakcie uroczystości.
Aby więc uzyskać prawo do zasiłku pogrzebowego rekompensującego koszt całej uroczystości (nie tylko pochówku ciała), muszą być spełnione dwa podstawowe warunki – śmierć danej osoby, udokumentowana aktem zgonu, i poniesienie stosownych kosztów uroczystości pogrzebowych – udokumentowane rachunkami i fakturami przez osobę pokrywającą te koszty.
Sentencja uchwały Sądu Najwyższego z 2 lutego 2011 r. (I UZP 5/10):
Koszty symbolicznego upamiętnienia osoby zmarłej, która pisemnym oświadczeniem wyraziła wolę przekazania swoich zwłok publicznej uczelni medycznej do celów naukowych, są kosztami pogrzebu w rozumieniu art. 78 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i uzasadniają roszczenie o zasiłek pogrzebowy, o którym mowa w art. 77 ust. 1 tej ustawy.