Renta rodzinna jest świadczeniem o charakterze kompensacyjnym, stanowiącym rekompensatę dochodu utraconego w związku ze śmiercią bliskiej osoby. Ma ona służyć dostarczeniu członkom rodziny zmarłego środków utrzymania niezbędnych do zaspokojenia ich podstawowych potrzeb.
Do renty rodzinnej uprawnieni są:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,
- małżonek (wdowa i wdowiec), a także małżonka rozwiedziona,
- rodzice (w tym ojczym, macocha, osoby przysposabiające).
Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat, a po osiągnięciu tego wieku – do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed osiągnięciem 16 lat lub w czasie nauki w szkole do osiągnięcia 25 lat. Jeśli dziecko ukończyło 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do ukończenia tego roku studiów.
Nauka w szkole
Najwięcej wątpliwości w zakresie przyznawania i wypłaty tego świadczenia powstaje w razie wystąpienia szczególnych okoliczności nieuregulowanych wprost w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Przepisy ustawy emerytalnej przewidują, że prawo do renty rodzinnej uzależnione jest zarówno od wieku, jak i konieczności kontynuowania nauki w szkole, nie precyzując jednak, co należy rozumieć przez pojęcie „nauka w szkole”.
Za szkoły, w których nauka uprawnia do pobierania renty rodzinnej po przekroczeniu przez dziecko 16 lat, uważa się szkoły podstawowe lub ponadpodstawowe, publiczne lub niepubliczne, szkoły wyższe państwowe lub niepaństwowe, szkoły prowadzone przez Kościół katolicki, a ponadto pozaszkolne formy kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego, w tym kursy języków obcych prowadzone pod nazwą szkół lub ośrodków, trwające co najmniej 3 miesiące. Prawa do renty rodzinnej nie nabędzie jednak osoba, która korzysta z tzw. kursów hobbystycznych, tj. prowadzonych na potrzeby własnych słuchaczy, np. kursów tańca towarzyskiego.
Do renty uprawnia kształcenie się w formach szkolnych i pozaszkolnych w rozumieniu przepisów o systemie oświaty, w szkołach lub placówkach zarejestrowanych w ewidencji kuratora oświaty, w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym lub korespondencyjnym. Do podstawowych form kształcenia, dokształcania, a także doskonalenia w formach pozaszkolnych zalicza się studia podyplomowe, kursy i seminaria.
Renta rodzinna przysługuje również młodocianym pracownikom zatrudnionym przez pracodawców na podstawie umowy o pracę w celu nauki zawodu, realizującym obowiązek dokształcania się w formach szkolnych i pozaszkolnych.
Uprawnienia do renty rodzinnej przysługują również dzieciom kształcącym się za granicą w szkołach podstawowych, ponadpodstawowych oraz szkołach wyższych, a także na kursach języków obcych trwających co najmniej 3 miesiące.
Wypłata renty rodzinnej
Jeśli do wniosku o rentę rodzinną zostanie przedłożone zaświadczenie o uczęszczaniu dziecka do szkoły (uczelni) i jest w nim zawarta informacja, do której klasy dziecko uczęszcza, oraz programowy rok ukończenia szkoły, to na podstawie takiego zaświadczenia ZUS wypłaca świadczenia bez przerwy aż do przewidzianego programem terminu ukończenia nauki przez dziecko.
Renta rodzinna przysługuje przez cały rok szkolny (akademicki), tj. do 31 sierpnia lub do 30 września, a zatem także przez okres ferii letnich – zasada ta ma zastosowanie również do dzieci kończących szkołę lub uczelnię.
Wypłata świadczeń rentowych dla dzieci uczących się w szkołach ponadpodstawowych lub odbywających naukę na studiach w szkołach wyższych realizowana jest przez okres trwania nauki. Zasada ta ma także zastosowanie w odniesieniu do osób, które wiek 25 lat osiągnęły, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, przy czym naukę kończą zgodnie z programem i regulaminem studiów, na które uczęszczają. Prawo do renty rodzinnej przysługuje również za okres wakacji.
Tylko jedno świadczenie
Niezależnie od liczby członków rodziny uprawnionych do renty rodzinnej przysługuje im jedno (łączne) świadczenie. Zasada ta ma zastosowanie także w przypadku śmierci obojga rodziców, którzy podlegali ubezpieczeniu i byli żywicielami rodziny. Nie ma możliwości, aby jedno z dzieci otrzymywało pełną rentę po matce, a drugie pełną rentę po ojcu. Istnieje jedynie możliwość wyboru świadczenia. W przypadku gdy oboje rodzice nie żyją, dzieci mogą wystąpić do ZUS o przyznanie tzw. dodatku dla sieroty zupełnej. Dodatek ten nie podlega podziałowi na równe części między uprawnionych, tak jak ma to miejsce w przypadku jednej łącznej renty rodzinnej.
Renta rodzinna wynosi:
- 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu – dla jednej osoby uprawnionej,
- 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu – dla dwóch osób uprawnionych,
- 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu – dla trzech lub więcej osób uprawnionych.
Przerwa w nauce
W przypadku stwierdzenia przerw w nauce trwających dłużej po faktycznym przerwaniu nauki, np. w połowie roku szkolnego lub akademickiego, potwierdzonym przez szkołę lub uczelnię w zaświadczeniu o skreśleniu z listy uczniów lub studentów, ZUS dochodzi zwrotu świadczeń na zasadach ogólnie obowiązujących przy świadczeniach emerytalno-rentowych.
Gdy osoba pobierająca rentę rodzinną skorzysta z urlopu dziekańskiego (niezależnie od powodu), wypłata renty rodzinnej będzie przez ZUS kontynuowana, jednak nie dłużej niż do ukończenia 25. roku życia.
Należy pamiętać, że warunkiem koniecznym do zachowania uprawnień do renty rodzinnej w okresie przebywania na urlopie dziekańskim jest zachowanie statusu studenta w danym roku akademickim, w którym korzysta się z urlopu. Dopiero wówczas zostaną spełnione wszystkie warunki niezbędne do korzystania z renty rodzinnej.
Podstawa prawna:
- art. 67 ust. 1, art. 68, art. 73 ust. 1–2, art. 74 ust. 1–2, art. 76 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).