Osoba, która pobrała nienależne świadczenie, jest zobowiązana do jego zwrotu w kwocie obejmującej miesięczną zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych (w kwocie „brutto”) wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.
Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:
- świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,
- świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.
Jeżeli świadczenie było wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub ten podmiot (art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Inaczej jest w przypadku, gdy osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła podmiot wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących brak prawa lub ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części. Jeżeli mimo to świadczenia były nadal wypłacane, nienależnie pobrane świadczenie podlega zwrotowi bez odsetek.
Okres, za jaki można dochodzić zwrotu
Nienależnie pobranych świadczeń nie można dochodzić za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata, licząc wstecz od daty wydania decyzji.
Przykład
Decyzją wydaną 23 sierpnia 2009 r. można zobowiązać do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 23 sierpnia 2006 r. do 22 sierpnia 2009 r. Jeżeli jednak osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła podmiot je wypłacający o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, nie można żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, licząc wstecz od daty wydania decyzji.
Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności.
Niezbędna decyzja ZUS
Dochodzenie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje na podstawie decyzji wydanej przez oddział ZUS. Świadczenie powinno zostać zwrócone bezpośrednio na konto oddziału ZUS podane w decyzji. Także w przypadku gdy świadczenia były wypłacane przez płatnika składek, nienależnie pobrane świadczenia są zwracane przez świadczeniobiorcę bezpośrednio do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Kwoty nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami ustalonymi prawomocną decyzją podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje, świadczenia podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Kwoty z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, których termin płatności odroczono lub których spłatę rozłożono na raty, nie podlegają potrącaniu z bieżąco wypłacanych świadczeń.
Odstąpienie od żądania zwrotu
ZUS może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli:
- zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub
- kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Decyzja oddziału ZUS w sprawie zwrotu nienależnie pobranych zasiłków stanowi tytuł wykonawczy w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Zasiłki bezpodstawnie wypłacone
Za bezpodstawnie wypłacone zasiłki uważa się nadpłaty tych świadczeń z przyczyn leżących po stronie płatnika składek (pracodawcy) przez:
- wypłacenie zasiłku od wyższej niż należna podstawy wymiaru,
- wypłacenie zasiłku według stopy procentowej wyższej niż należna,
- wypłacenie zasiłku mimo braku wymaganych dokumentów.
Jeżeli pracodawca uprawniony do wypłaty zasiłków z własnej winy wypłaci pracownikowi zasiłek w zawyżonej kwocie, wówczas ma obowiązek dokonać dopłaty składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości różnicy między zasiłkiem należnym a wypłaconym. Należy pamiętać, że o kwoty wypłaconych pracownikom zasiłków pracodawca pomniejsza należne składki na ubezpieczenia społeczne. Natomiast nie podlegają rozliczeniu w deklaracji rozliczeniowej zasiłki wypłacone bezpodstawnie.
W przypadku bezpodstawnej wypłaty zasiłku pracownikowi pracodawca ma także obowiązek skorygować dokumenty rozliczeniowe złożone do ZUS.
Podstawa prawna:
- art. 46 ust. 2, art. 84 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
- art. 66 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.).