Po rozstrzygnięciu sprawy przez organ rentowy ubezpieczony ma prawo zaskarżyć ją do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie jednego miesiąca od dnia jej doręczenia.
Właściwość sądów
W pierwszej instancji sądy pracy i ubezpieczeń społecznych działają jak sądy rejonowe i sądy okręgowe.
Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy o:
- zasiłek: chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy i pogrzebowy,
- świadczenie rehabilitacyjne,
- odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku pozostającego w związku ze służbą.
Sądy okręgowe rozpoznają pozostałe sprawy dotyczące rent, emerytur, jak również składek oraz obowiązku objęcia ubezpieczeniem społecznym.
Wniesienie odwołania
Prawo wniesienia odwołania do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych przysługuje również ubezpieczonemu w sytuacji, w której organ rentowy w terminie 2 miesięcy nie wydał decyzji, mimo zgłoszenia odpowiedniego wniosku przez ubezpieczonego (termin ten liczony jest od dnia złożenia wniosku o określone świadczenie lub inne roszczenie).
Ubezpieczony zobowiązany jest do wniesienia odwołania na piśmie do jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę. Odwołanie powinno zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, określenie i zwięzłe uzasadnienie zarzutów i wniosków oraz podpis ubezpieczonego albo jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika.
Warto zaznaczyć, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w terminie 30 dni od dnia złożenia przez ubezpieczonego odwołania, może uznać je za słuszne, uchylić lub zmienić wydaną decyzję. W takiej sytuacji odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.
W sytuacji, w której odwołanie nie zostanie uwzględnione, Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazuje je (nie później jednak niż w terminie 30 dni) do właściwego sądu wraz ze sporządzonym uzasadnieniem.
Ważne!
Od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia, jak również od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych nie przysługuje.
W wymienionych przypadkach ubezpieczony niezadowolony z wydanej decyzji może zwrócić się do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o ponowne rozpoznanie sprawy. Od decyzji wydanej w wyniku ponownego rozpoznania sprawy przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego, którą należy wnieść w terminie 30 dni za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, a więc organu, którego działanie jest przedmiotem skargi.
Przebieg postępowania
W sytuacji, w której decyzja ostateczna w sprawie uprawomocni się, a w sprawie pojawią się nowe dowody lub okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, prawo lub zobowiązanie ulega ponownemu ustaleniu.
Po zamknięciu rozprawy sąd pracy i ubezpieczeń społecznych wydaje wyrok. Uzasadnienie wyroku sporządza się na żądanie strony. Stronie działającej bez adwokata lub radcy prawnego, obecnej przy ogłoszeniu, przewodniczący udziela wskazówek co do sposobu i terminu wniesienia środka zaskarżenia.
Apelacja
Od wyroku sądu I instancji ubezpieczony ma prawo wnieść apelację do sądu, który wydał zaskarżony wyrok. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych apelację od wyroku sądu okręgowego rozpoznaje sąd apelacyjny. Apelację może wnieść strona, która uważa, że orzeczenie jest dla niej niekorzystne w całości lub części. Kodeks postępowania cywilnego nie precyzuje, na jakim zarzucie można oprzeć apelację, nie ogranicza jej podstaw. Apelację wnosi się w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie zaskarżonego wyroku z uzasadnieniem do sądu, który wydał zaskarżony wyrok. Jednak dla strony, która nie zażądała wyroku, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia. W tym przypadku termin do wniesienia apelacji wynosi trzy tygodnie od ogłoszenia sentencji wyroku.
Ważne!
Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest postępowaniem bezpłatnym.
Ubezpieczony na mocy przepisów kodeksu postępowania cywilnego zwolniony jest z obowiązku uiszczania opłat sądowych.
W postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest zawarcie ugody przez strony.
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 12 kwietnia 1996 r. (III AUr 235/96, Apel. - W-wa 1997/1/2)
Sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, rozpoznając sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, dokonują kontroli zgodności decyzji administracyjnych wydanych w tych sprawach z prawem w trybie odrębnym określonym w kodeksie postępowania cywilnego, w którym to trybie nie obowiązują ograniczenia dowodowe obowiązujące w postępowaniu administracyjnym toczącym się przed organami rentowymi.
Wyrok Sądu Najwyższego z 7 listopada 2001 r. (II UKN 577/00, OSNP 2003/15/361)
Decyzja organu rentowego o odmowie przywrócenia terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie społeczne (obecnie niewyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie) podlega zaskarżeniu do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 marca 2003 r. (III AUa 2016/01, Pr. Pracy 2004/2/45)
Odroczenie terminu płatności zaległych składek na ubezpieczenia społeczne lub rozłożenie należności z tego tytułu na raty następuje w formie umowy, od której stronie nie służy odwołanie do sądu.
Wyrok Sądu Najwyższego z 29 września 2000 r. (II UKN 759/99, OSNP 2002/10/246)
W postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną zaskarżonej odwołaniem decyzji.
Katarzyna Wojciechowska