Praca nakładcza, inaczej zwana chałupniczą, polega na zarobkowym wykonaniu przez osobę fizyczną na zlecenie i rachunek pracodawcy czynności - w szczególności w zakresie: wytwarzania przedmiotów z materiałów powierzonych, naprawiania, wykańczania i konserwacji przedmiotów oraz świadczenia innych usług. Praca nakładcza wykonywana jest indywidualnie poza siedzibą pracodawcy.
Osoba wykonująca pracę nakładczą świadczy pracę na zlecenie nakładcy z materiału powierzonego, nie mając bezpośredniego kontaktu z osobami, dla których wytwarzane przedmioty są przeznaczone i nie ponoszą ryzyka zbycia tych przedmiotów. Oznacza to, że nawet gdyby przedsiębiorca zlecający danej osobie pracę nakładczą (np. wykańczanie długopisów) nie sprzedał tego produktu, to nakładcy należy się pełne ustalone w umowie wynagrodzenie.
Ubezpieczenia społeczne
Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą, która świadczy pracę we własnym domu, podlega - na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.) - obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentownym. Obowiązek ten trwa od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia wykonywania umowy do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Nakładca nie podlega natomiast ubezpieczeniu wypadkowemu. Może natomiast - na własny wniosek - zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego.
Osoba wykonująca pracę nakładczą obowiązkowo podlega również - na podstawie art. 66 ust. 1, lit. d ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU nr 210, poz. 2135 ze zm.) - ubezpieczeniu zdrowotnemu. W przypadku wykonywania równocześnie umowy o pracę nakładczą i np. umowy zlecenia, składka zdrowotna jest obowiązkowa z obydwu tych tytułów.
Nakładca prowadzący działalność gospodarczą
Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentownymi z kilku tytułów (zbieg ubezpieczeń), w tym m.in. z tytułu wykonywania pracy nakładczej i jednocześnie prowadzenia działalności gospodarczej, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom z tego tytułu, który powstał najwcześniej.
Osoba ta może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. W sytuacji zatem gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność (w takim przypadku wszystkie składki opłaca z własnych środków) wykonuje jednocześnie pracę nakładczą, ma do niej zastosowanie art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do badania zarówno faktu zawarcia umowy o pracę nakładczą, jak i jej ważności.
Jeżeli więc w konkretnym przypadku ustalenia dokonane w toku postępowania wyjaśniającego lub kontroli pozwolą na bezsporne stwierdzenie, że umowa o pracę nakładczą (składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansują z własnych środków w równych częściach ubezpieczeni i płatnicy) została zawarta dla pozoru (faktycznie nie występuje zatrudnienie na jej podstawie) lub w celu obejścia prawa, konsekwencją będzie wyłączenie danej osoby, w drodze decyzji administracyjnej z ubezpieczeń społecznych z tego tytułu, a przy tym objęcie obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
Przypominam, że kwestie dotyczące pracy nakładczej określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. (DzU z 1976 r. nr 3, poz. 19 ze zm.). Przepisy te przewidują jak najszersze zbliżenie statusu osób o pracę nakładczą do statusu prawnego pracowników, z jednoczesnym uwzględnieniem specyfiki tego rodzaju pracy. Przepisy powołanego rozporządzenia dotyczą wyłącznie osób fizycznych i regulują m.in. zagadnienia związane z zawieraniem i rozwiązywaniem umów o pracę nakładczą, wydawaniem świadectw pracy, wynagrodzenia za pracę, urlopami wypoczynkowymi, ochroną pracy kobiet, bezpieczeństwem i higieną pracy, odprawami pośmiertnymi, rozstrzyganiem sporów itp.
Zgodnie z § 3 wyżej wskazanego rozporządzenia w umowie o pracę nakładczą strony określają minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Minimalna ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia. Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie określają minimalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osób wykonujących pracę nakładczą. A zatem podstawę tę stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Stanowi o tym art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.