Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ZUS

Szczególny tryb odwoławczy, mający zastosowanie do niektórych decyzji ZUS, wynika wprost z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 83 ust. 4 u.s.u.s.) i Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 16 ust. 1 k.p.a.).

Tylko określony rodzaj decyzji

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych daje prawo do wnioskowania o ponowne rozpatrzenie sprawy w przypadku decyzji:

• przyznających świadczenie w drodze wyjątku (lub częściej – od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia). Chodzi tu o świadczenia wskazane w ustawie o emeryturach i rentach z FUS – dotyczą one emerytur bądź rent przyznawanych przez Prezesa ZUS w przypadku, gdy ubezpieczony (lub osierocony po nim członek rodziny) nie spełnia wszystkich określonych ustawą warunków do uzyskania emerytury bądź renty na zasadach ogólnych. Mogą być one przyznane, gdy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek wnioskujący nie może podjąć działalności zarobkowej i nie posiada w związku z tym niezbędnych środków utrzymania,
• w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Umorzenie co do zasady dotyczy należności, co do których została stwierdzona całkowita ich nieściągalność. W szczególnych przypadkach ZUS może umorzyć zadłużenie, mimo braku stwierdzenia całkowitej nieściągalności długu.

W sprawach tego rodzaju nie przysługuje stronie odwołanie od decyzji ZUS na ogólnych zasadach wskazanych w art. 83 ust. 2 ustawy systemowej (czyli odwołanie do sądu cywilnego). W tych przypadkach ustawa wskazuje dodatkową procedurę poprzedzającą skierowanie sprawy do sądu.

Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy

Pierwszym etapem prowadzącym do zmiany lub uchylenia decyzji ZUS w sprawach o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku lub umorzenia należności z tytułu składek jest złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Składa się go do organu wyższego stopnia w stosunku do organu, który wydał pierwszą decyzję.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wskazuje, że w postępowaniu administracyjnym organem wyższego stopnia w stosunku do jednostek organizacyjnych ZUS (inspektoratów, oddziałów) jest Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy należy zatem skierować do Prezesa ZUS, pamiętając jednak, że jest on jako osoba tylko adresatem wniosku. Rozstrzygnięcia w sprawie dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako organ.

Z punktu widzenia wnioskodawcy (najczęściej płatnika bądź ubezpieczonego) istotne jest to, że nie ma możliwości, aby sprawę skierować na drogę postępowania sądowo-administracyjnego, jeżeli nie wyczerpie się wcześniej wszystkich innych przewidzianych prawem środków odwoławczych. A zatem złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy jest warunkiem niezbędnym, aby – w razie potwierdzenia niekorzystnego rozstrzygnięcia – sprawa mogła trafić na wokandę sądu administracyjnego.

Rozpatrzenie wniosku

Po wpłynięciu wniosku sprawa jest ponownie rozpatrywana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na zasadach uregulowanych w Kodeksie postępowania administracyjnego w odniesieniu do decyzji wydanej w I instancji przez ministra (jest to tzw. tryb nadzwyczajny). Oznacza to, że ZUS – przystępując do ponownej analizy sprawy – jest zobowiązany kolejny raz przeanalizować cały materiał zgromadzony w sprawie, a jeśli to konieczne – przeprowadzić postępowanie w celu uzupełnienia tego materiału, aby mieć możliwie najpełniejszy obraz sprawy. Ponadto powinien wziąć pod uwagę wnioski wskazane przez stronę, nawet jeśli były one już raz rozpatrywane przez ZUS jako organ I instancji. Osoba wydająca decyzję w imieniu ZUS zostaje wyłączona z postępowania, jeżeli brała udział w podejmowaniu pierwszego rozstrzygnięcia w sprawie, która jest rozpatrywana ponownie.

Rozstrzygnięcie następuje w formie kolejnej decyzji, która powinna zawierać szczegółowe uzasadnienie ze wskazaniem faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, wraz z przytoczeniem przepisów prawa, na podstawie których nastąpiło rozstrzygnięcie.

Identyczne zasady będą obowiązywać te osoby, którym Zakład odmówił umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. W tym zakresie ponownemu zbadaniu przez Zakład będzie podlegać prawidłowość rozstrzygnięcia na podstawie przesłanek umorzenia takich składek zawartych w art. 28 ustawy systemowej oraz w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Dalsze postępowanie sądowo-administracyjne

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – ponownie rozpatrując sprawę jako organ wyższego stopnia (reprezentantem Zakładu jest wówczas Prezes ZUS) – podlega kontroli niezawisłego sądu. Nie będzie to jednak kontrola sądu powszechnego (w zwykłym trybie w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych jest to Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych). Nadzór nad prawidłowością rozstrzygnięć i postępowania w omawianym szczególnym rodzaju spraw sprawuje Sąd Administracyjny. W przypadku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nadzór sądu administracyjnego dotyczy w szczególności spraw, które mieszczą się w zakresie tzw. uznania administracyjnego.

Zarówno przyznanie świadczeń w drodze wyjątku, jak i umorzenie składek, mimo ustawowego określenia ram takiego postępowania, daje organowi rentowemu dużą swobodę co do wyboru rozstrzygnięcia w przedmiocie sprawy. Nie oznacza to jednak, że rozstrzygnięcie takie może mieć charakter całkowicie dowolny. Przy rozpatrywaniu wniosku zarówno w I, jak i II instancji ZUS powinien wszechstronnie i wnikliwie rozważyć wszystkie okoliczności sprawy. Ewentualne zaniechania w tym zakresie, jak również wszelkie błędy proceduralne będą podlegały ocenie przez sąd administracyjny.

Podstawa prawna:

• art. 16 § 1, art. 17 pkt 2, art. 24 § 1 pkt 5, art. 104–113, art. 127 § 3, Kodeksu postępowania administracyjnego,
• art. 28, art. 66 ust. 4 i 5, art. 83 ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• art. 83 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (DzU nr 141, poz. 1365).