Rozliczenie przychodu emeryta i rencisty na ogólnych zasadach

Na podstawie nadesłanego zaświadczenia lub oświadczenia płatnika składek ZUS dokonuje rozliczenia przychodu emeryta lub rencisty. W wyniku tego rozliczenia może się okazać, że ZUS będzie musiał wypłacić świadczeniobiorcy określoną kwotę albo też osoba uprawniona zostanie zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Gdy ZUS otrzyma zaświadczenie lub oświadczenie o przychodzie za poprzedni rok kalendarzowy, dokona rozliczenia tego przychodu. Może to zrobić w stosunku rocznym lub miesięcznym – w zależności od tego, który wariant jest korzystniejszy dla świadczeniobiorcy.

Roczny wariant rozliczenia

Rozliczenie w stosunku rocznym polega na porównaniu kwoty przychodu osiągniętego w całym roku kalendarzowym z rocznymi kwotami granicznymi przychodu ustalonymi dla tego roku. Kwoty te ustala się jako sumę miesięcznych granicznych kwot przychodu stanowiących odpowiednio 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W związku z tym w 2010 r. niższa kwota graniczna wyniosła 27 093,40 zł, a wyższa kwota graniczna – 50 316,10 zł.

Jeśli w wyniku porównania całorocznej kwoty przychodu z rocznymi progami zarobkowymi okazuje się, że przychód ten nie przekroczył rocznej niższej kwoty granicznej, emerytura lub renta przysługuje w pełnej wysokości za cały rozliczany rok.

W przypadku gdy przychód z działalności zarobkowej był wyższy od niższej rocznej kwoty granicznej, ale nie przekroczył wyższej rocznej kwoty granicznej, emerytura lub renta podlega za cały rok odpowiedniemu zmniejszeniu. Roczne zmniejszenie świadczenia nie może być jednak większe od maksymalnej kwoty obowiązującej dla tego roku, która jest sumą kwot maksymalnych zmniejszeń obowiązujących w kolejnych miesiącach rozliczanego roku.

Jeśli natomiast przychód z działalności zarobkowej przekroczył wyższą roczną kwotę graniczną, emerytura lub renta podlega zawieszeniu za cały rozliczany rok kalendarzowy.

Roczny wariant rozliczenia przychodu korzystny jest szczególnie dla tych osób, które w określonych miesiącach roku miały przychód powodujący zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia (ale niewiele przekraczający wyższą lub niższą kwotę graniczną), a przez pozostałą część roku w ogóle nie zarobkowały. Po zsumowaniu przychodu z całego roku i porównaniu do progów zarobkowych może się wówczas okazać, że emerytura lub renta przysługiwała im za cały rok w pełnej wysokości (przykład 1).

Wariant miesięczny

Miesięczny wariant rozliczenia polega na porównaniu kwot przychodu osiągniętego w poszczególnych miesiącach roku kalendarzowego z miesięcznymi granicznymi kwotami przychodu (tabela: Limity przychodu w 2010 r.), które obowiązywały w kolejnych miesiącach tego roku. ZUS może zastosować ten wariant tylko wtedy, gdy w zaświadczeniu lub oświadczeniu dostarczonym przez świadczeniobiorcę wskazane zostały kwoty przychodu w rozbiciu na poszczególne miesiące.

Jeśli przychód osiągnięty w danym miesiącu nie przekroczył niższej miesięcznej kwoty granicznej, ZUS stwierdza, że emerytura lub renta przysługuje za ten miesiąc w pełnej wysokości.

W przypadku gdy przychód z działalności zarobkowej był w danym miesiącu wyższy od niższej miesięcznej kwoty granicznej, ale nie przekroczył wyższego progu zarobkowego, emerytura lub renta podlega za ten miesiąc odpowiedniemu zmniejszeniu, nie więcej jednak niż o maksymalną kwotę zmniejszenia obowiązującą w tym miesiącu dla danego rodzaju świadczenia.

Emerytura lub renta zawieszana jest natomiast za te miesiące, w których przychód z działalności zarobkowej przekroczył wyższą miesięczną kwotę graniczną obowiązującą w tych miesiącach.

Miesięczny wariant rozliczenia korzystny jest dla emeryta lub rencisty szczególnie wtedy, gdy w niektórych miesiącach roku osiągał on przychód znacznie przekraczający wyższą kwotę graniczną, a w pozostałych miesiącach miał przychód nieco niższy od tej kwoty. W ten sposób może on uniknąć zawieszenia emerytury lub renty za te miesiące, w których nie przekroczył wyższego progu zarobkowego (przykład 2).

Skutki rozliczenia przychodu

W wyniku rozliczenia przychodu może się okazać, że świadczeniobiorca musi zwrócić pewną kwotę do ZUS. Ma to miejsce wówczas, gdy w całym roku lub w określonych miesiącach (w zależności od formy rozliczenia) emerytura lub renta była zmniejszana, a po dokonaniu rozliczenia okazuje się, że powinna być zmniejszona o wyższą kwotę lub nawet zawieszona. Dotyczy to również sytuacji, gdy w całym roku lub w określonych miesiącach świadczenie było wypłacane w pełnej wysokości, a w wyniku rozliczenia okazuje się, że podlega ono zmniejszeniu lub zawieszeniu za cały poprzedni rok lub określone miesiące tego roku.

W wyniku rozliczenia przychodu może się też jednak okazać, że to ZUS będzie zobowiązany do wypłaty określonej kwoty emerytury lub renty za poprzedni rok kalendarzowy. Taka sytuacja może nastąpić wówczas, gdy:

• w całym roku lub w określonych miesiącach świadczenie było zmniejszone, a w wyniku rozliczenia okazuje się, że powinno być wypłacane w wyższej wysokości (pełnej lub zmniejszonej o niższą kwotę),
• w całym roku lub w określonych miesiącach emerytura lub renta była zawieszona, a po rozliczeniu okazuje się, że powinna być jedynie zmniejszana albo wypłacana w pełnej kwocie.

W wyniku rozliczenia przychodu może się też okazać, że kwota wypłaconej w trakcie roku emerytury lub renty równa jest kwocie świadczenia, która (w wyniku porównania z progami zarobkowymi) należała się świadczeniobiorcy. W tym przypadku ani świadczeniobiorca nie musi zwracać jakiejkolwiek kwoty wypłaconej emerytury lub renty, ani też ZUS nie jest zobligowany do wypłaty odpowiedniego wyrównania.

Dobrowolna wpłata na FUS

W przypadku gdy dorabiający emeryt lub rencista w całym roku lub w określonych jego miesiącach osiągnął przychód przekraczający 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ma on możliwość uiszczenia dobrowolnej wpłaty na konto Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wpłaty należy dokonać w takiej wysokości, w jakiej przychód ten przekroczył wyższy próg zarobkowy, pomniejszonej o zaliczkę na podatek dochodowy. ZUS uznaje wówczas, że za okres, za który nastąpiła wpłata, przychód był równy wyższej kwocie granicznej, a świadczenie podlegało za ten okres jedynie maksymalnemu zmniejszeniu. Jest to szczególnie korzystne rozwiązanie dla tego świadczeniobiorcy, który pobierał w trakcie rozliczanego roku emeryturę lub rentę w znacznej wysokości, osiągał wysoki przychód, ale niewiele przekroczył wyższą kwotę graniczną. Jeśli kwota takiego przekroczenia jest mniejsza od wysokości świadczeń, które podlegałyby zawieszeniu, wówczas warto jest dokonać takiej wpłaty (przykład 3).

PRZYKŁAD 1: Wariant roczny jako korzystniejszy dla emeryta

Ubezpieczony od 1 grudnia 2009 r. jest uprawniony do wcześniejszej emerytury. W styczniu 2010 r. ponownie podjął zatrudnienie. Pracował do 30 czerwca 2010 r., uzyskując co miesiąc wynagrodzenie w wysokości 4400 zł. W każdym z miesięcy pierwszego półrocza 2010 r. przekroczył minimalnie miesięczną wyższą kwotę graniczną. Jeśli ZUS dokonałby rozliczenia przychodu w stosunku miesięcznym, musiałby więc stwierdzić, że emerytura podlegała zawieszeniu za kolejne miesiące z okresu styczeń–czerwiec 2010 r. Ponieważ ubezpieczony nie pracował w drugim półroczu 2010 r. i nie uzyskiwał wtedy żadnego przychodu, korzystniejsze będzie dla niego rozliczenie w stosunku rocznym. Łączna kwota przychodu uzyskanego w 2010 r. (26 400 zł) nie przekracza niższej rocznej kwoty granicznej dla 2010 r. (27 093,40 zł). W związku z tym, dokonując rozliczenia w tej formie, ZUS uznałby, że emerytura przysługiwała za cały rozliczany rok w pełnej wysokości.

PRZYKŁAD 2: Rozliczenie miesięczne jako korzystniejsze dla świadczeniobiorcy

Ubezpieczony od sierpnia 2008 r. jest uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Przez cały 2010 r. pozostawał w stosunku pracy, z czego w okresie styczeń– sierpień na pełnym etacie (z wynagrodzeniem w wysokości 7000 zł), a przez pozostałe miesiące 2010 r. – na pół etatu z wynagrodzeniem wysokości 3500 zł. W wystawionym zaświadczeniu pracodawca wskazał przychód uzyskany w poszczególnych miesiącach 2010 r. oraz w całym roku (70 000 zł). Dokonując rozliczenia w stosunku rocznym, ZUS uznałby, że świadczenie podlega zawieszeniu za cały rok, gdyż przychód ubezpieczonego przekroczył wyższą roczną kwotę graniczną (50 316,10 zł). Rozliczając natomiast przychód w stosunku miesięcznym, ZUS porównałby przychód uzyskany w poszczególnych miesiącach z miesięcznymi progami zarobkowymi (tabela: Limity przychodu w 2010 r.).

Wyglądałoby to tak:

● styczeń i luty 2010 r.

7000 > 4048,10 zł (renta podlega zawieszeniu za styczeń–luty 2010 r.)

● marzec, kwiecień i maj 2010 r.

7000> 4216,70 zł (renta podlega zawieszeniu za okres marzec–maj 2010 r.)

● czerwiec, lipiec i sierpień 2010 r.

7000 > 4311,30 zł (renta podlega zawieszeniu za okres czerwiec–sierpień 2010 r.)

● wrzesień, październik i listopad 2010 r.

3500 zł < 4157,30 zł

3500> 2238,50 zł

3500 zł – 2238,50 zł = 1261,50 zł

1261,50 zł >366,53 zł (świadczenie za okres wrzesień–listopad 2010 r. podlega zmniejszeniu o maksymalną kwotę zmniejszenia wynoszącą 366,53 zł)

● grudzień 2010 r.

3500 zł < 4164,00 zł

3500 zł > 2242,20 zł

3500 zł – 2242,20 zł = 1257,80 zł

1257,80 zł >366,53 zł (świadczenie za grudzień 2010 r. podlega zmniejszeniu o maksymalną kwotę zmniejszenia wynoszącą 366,53 zł).

Rozliczenie w stosunku miesięcznym będzie więc korzystniejsze dla uprawnionego. Za okres wrzesień–grudzień 2010 r. ZUS dokona bowiem jedynie maksymalnego zmniejszenia renty, a nie jej zawieszenia – jak miałoby to miejsce w przypadku rozliczenia w wariancie rocznym.

PRZYKŁAD 3: Korzystna wpłata na FUS

Ubezpieczona w 2010 r. pobierała wcześniejszą emeryturę w kwocie 2250 zł, pozostając jednocześnie w stosunku pracy. Z tytułu zatrudnienia uzyskała w 2010 r. łączny przychód w wysokości 51 250 zł. W wyniku rozliczenia rocznego okazałoby się więc, że uzyskany przez nią przychód w całym 2010 r. przekroczył wyższą roczną kwotę graniczną (50 316,10 zł) o 933,90 zł. Świadczenie za cały rok (w łącznej kwocie 27 000 zł) podlegałoby więc zawieszeniu. Jeśli ubezpieczona dokona dobrowolnej wpłaty na FUS w kwocie 933,90 zł pomniejszonej o zaliczkę na podatek dochodowy, ZUS uzna, że emerytura w całym roku podlegała jedynie maksymalnemu zmniejszeniu na łączną kwotę 5 820,88 zł.

 

Podstawa prawna

• Art. 104 i 127 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS – t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 238, poz. 1578.
• § 6–9 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty – Dz.U. nr 58, poz. 290; ost. zm. Dz.U. z 1998 r. nr 162, poz. 1118.