Badając przypadki znacznego podwyższania pracowniczego wynagrodzenia tuż przed uzyskaniem przez daną osobę prawa do świadczeń, na poziomie ustalonym na podstawie podwyższonego wynagrodzenia, Sąd Najwyższy (SN) stwierdza, że działanie takie narusza zasady współżycia społecznego i jako takie może zostać uznane za nieważne.
W wyroku z 4 sierpnia 2005 r. sędziowie SN podkreślili, że bez sięgnięcia do klauzuli zasad współżycia społecznego prawo pozostałoby bezsilne wobec praktyki nieuzasadnionego wydatkowania funduszy ubezpieczeniowych. Kontrola wynagrodzenia za pracę w aspekcie świadczeń z ubezpieczenia społecznego może być prowadzona przez ZUS. Oznacza to przyznanie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kompetencji do badania zarówno samego tytułu zawarcia umowy o pracę, jak i ważności jej poszczególnych postanowień, a także zakwestionowania tych spośród nich, które pozostają w kolizji z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Dotyczy to również kontroli postanowień ustalających poziom wynagrodzenia danego pracownika.
Zakład może zatem zakwestionować wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało ono wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa. Oczywiście stanowisko organu rentowego podlega kontroli sądowej w ramach postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.
W orzecznictwie SN utrwalony jest pogląd, że przyznanie rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę może być, w konkretnych okolicznościach, uznane za nieważne. Podstawą takiego uznania jest naruszenie zasad współżycia społecznego, polegające na świadomym osiąganiu korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych jego uczestników (uchwała SN z 27 kwietnia 2005 r., sygn. akt II UZP 2/05, OSNP 2005, nr 21, poz. 338, wyrok SN z 2 sierpnia 2007 r., sygn. akt III UK 26/07, wyrok SN z 19 września 2007 r., sygn. akt III UK 30/07).
Wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r., sygn. akt II UK 16/05, OSNP 2006/11-12/191.
Wyrok SN z 19 maja 2009 r., sygn. akt III UK 7/09, niepubl.