Umowa z 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki oraz Porozumienie Administracyjne w sprawie stosowania tej umowy weszła w życie 1 marca 2009 r.
Postanowienia umowy w stosunku do naszego kraju stosuje się do przepisów prawa dotyczących niżej wymienionych świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia społecznego rolników:
- emerytur, rent z tytułu niezdolności do pracy oraz rent rodzinnych,
- jednorazowych odszkodowań oraz rent z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- zasiłków pogrzebowych.
Natomiast w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych Ameryki umowa ma zastosowanie do świadczeń przysługujących z amerykańskiego federalnego systemu ubezpieczeń emerytalnych, rodzinnych oraz z tytułu niezdolności do pracy.
Do polskich świadczeń, które mogą być przyznawane z zastosowaniem uregulowań ww. umowy, zaliczamy:
- w przypadku powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych (administrowanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych):
- emerytury,
- renty z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia,
- renty rodzinne,
- jednorazowe odszkodowania i renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- zasiłki pogrzebowe,
- w przypadku systemu ubezpieczenia społecznego rolników (administrowanego przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego):
- emerytury rolnicze,
- renty rolnicze z tytułu niezdolności do pracy,
- renty rodzinne,
- jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy rolniczej lub rolniczych chorób zawodowych,
- zasiłki pogrzebowe.
Z powyższego jednoznacznie wynika, że zakres przedmiotowy polsko-amerykańskiej umowy zdecydowanie odnosi się do tzw. świadczeń długoterminowych, tj. emerytur i rent. Umowa nie obejmuje swoim zasięgiem świadczeń krótkoterminowych, czyli zasiłków z tytułu choroby i macierzyństwa, świadczeń finansowanych z budżetu państwa (świadczeń rodzinnych i zasiłków z tytułu bezrobocia), a także świadczeń rzeczowych (zdrowotnych).
Zakres podmiotowy umowy
Postanowienia umowy mają zastosowanie do:
- osób, które podlegają lub podlegały przepisom prawa jednej lub obu stron umowy,
- innych osób w odniesieniu do przysługujących im praw pochodzących od osób, które podlegają lub podlegały przepisom prawa jednej lub obu stron umowy.
Z treści umowy wynika, że jej postanowienia nie ograniczają się wyłącznie do obywateli jednej lub drugiej strony, lecz do wszystkich osób, które podlegają lub podlegały przepisom prawnym jednej lub obu stron. A zatem istotne jest podleganie ubezpieczeniom społecznym w Polsce i/lub w USA, a nie obywatelstwo osoby ubezpieczonej. Oznacza to, że umowa ma zastosowanie także do obywateli państw trzecich.
Stąd też z prawa do świadczeń określonych w umowie mogą skorzystać osoby, które:
- są lub były ubezpieczone w jednym z państw stron umowy, a zamieszkują w drugim państwie,
Przykład
Jan Kowalski obywatel Polski pracował i podlegał ubezpieczeniom w Polsce. Obecnie mieszka w Stanach Zjednoczonych, czyli może w pełni korzystać z prawa do świadczeń określonych w umowie.
- są lub były ubezpieczone w obu państwach (w Polsce i USA) - stronach umowy i obecnie mieszkają w jednym z nich lub w państwie trzecim,
Przykład
Zbigniew Nowak przez 15 lat pracował i podlegał ubezpieczeniom społecznym w Polsce. Następnie wyemigrował do USA, gdzie z tytułu zatrudnienia również był ubezpieczony. Obecnie mieszka w Kanadzie. Umowa ma do niego zastosowanie ze względu na fakt, że podlegał ubezpieczeniom społecznym w obu państwach umowy.
- wywodzą swoje prawa do świadczeń od wyżej wymienionych osób (np. członkowie rodziny ubiegający się o rentę rodzinną po osobie, która podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce i/lub w USA).
Postanowieniami umowy objęci są zarówno pracownicy (praca najemna), jak i osoby pracujące na własny rachunek (prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą).
Podleganie ubezpieczeniu społecznemu
O zastosowaniu właściwego ustawodawstwa decyduje miejsce wykonywania pracy. Osoba zatrudniona na terytorium Polski lub USA podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego zgodnie z przepisami prawnymi tej strony, na której terytorium świadczona jest praca, czyli odpowiednio ustawodawstwu polskiemu lub amerykańskiemu.
Przykład
Lech Kowalczyk zatrudniony jest na umowę o pracę w Polsce. Z tego tytułu obowiązkowo podlega pracowniczym ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Od tej zasady umowa przewiduje wyjątki, które wynikają ze specyfiki wykonywanej pracy. Dotyczą one:
- pracowników wysłanych, czyli delegowanych,
- osób pracujących na własny rachunek,
- podróżujących pracowników lotniczych firm transportowych,
- osób zatrudnionych w służbie państwowej.
Osoba zatrudniona na terytorium jednej strony przez pracodawcę działającego na tym terytorium, która zostanie czasowo wysłana przez tego pracodawcę na terytorium drugiej strony, podlega przepisom prawa wyłącznie pierwszej strony, tak jakby była zatrudniona na terytorium pierwszej strony, pod warunkiem że przewidywany okres zatrudnienia na terytorium drugiej strony nie przekracza 5 lat (art. 6 ust. 2 omawianej umowy). Na potrzeby zastosowania tych postanowień w przypadku pracownika, który zostanie wysłany z terytorium jednej strony przez pracodawcę działającego na tym terytorium, na terytorium drugiej strony pracodawca oraz podmiot stowarzyszony tego pracodawcy traktowany jest jako ten sam pracodawca, pod warunkiem że zatrudnienie na terytorium drugiej strony podlega przepisom prawa tej strony, z której ta osoba została wysłana.
To uregulowanie ma również zastosowanie także w przypadku, gdy osoba wysłana przez swojego pracodawcę z terytorium jednej strony (Polski lub USA) na terytorium państwa trzeciego (np. do Kanady), obowiązkowo podlegająca przepisom prawa tej strony w okresie zatrudnienia na terytorium państwa trzeciego, zostanie następnie wysłana przez tego pracodawcę z terytorium państwa trzeciego na terytorium drugiej strony.
Podstawa prawna:
- umowa z 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki - DzU z 2009 r. nr 46, poz. 374,
- Porozumienie administracyjne z 2 kwietnia 2008 r. w sprawie stosowania Umowy o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki - DzU z 2009 r. nr 46, poz. 376.