Jako członek rodziny nie może być zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego dziecko pobierające rentę rodzinną. Dziecko podlega wtedy obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu jako osoba pobierająca rentę, a nie jako członek rodziny osoby odprowadzającej składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Jako członek rodziny nie może być również zgłoszona osoba pobierająca stypendium sportowe po ukończeniu 15. roku życia (osoba ta podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu). Także osoba korzystająca z urlopu wychowawczego nie może być zgłaszana do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny. Z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym podlega ona bowiem obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, nawet wówczas gdy jej małżonek odprowadza składkę na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu stosunku pracy lub z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Jako członek rodziny może być natomiast zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego zleceniobiorca będący uczniem bądź studentem, który nie ukończył 26 lat. Osoba taka nie podlega z tytułu umowy zlecenia zarówno ubezpieczeniom społecznym, jak i obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Członek rodziny będący cudzoziemcem
Członkiem rodziny zgłoszonym do ubezpieczenia zdrowotnego może być także cudzoziemiec. Musi to być jednak cudzoziemiec zamieszkujący na terytorium Polski bądź na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego EFTA. Zgłoszenie takiej osoby do ubezpieczenia zdrowotnego jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy osoba ta nie jest uprawniona do uzyskania na terenie Polski świadczeń zdrowotnych na podstawie unijnych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Osoby z najbliższej rodziny
Krąg osób najbliższych, które mogą być uznane za członków rodziny, ma charakter katalogu zamkniętego. W rezultacie nie można zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego np. brata, siostry, teściowej, zięcia, wuja. Nie można również zgłosić do ubezpieczenia jako członka rodziny konkubenta czy konkubiny.
Natomiast spośród krewnych wstępnych (np. rodziców, dziadków) do ubezpieczenia zdrowotnego jako członek rodziny może zostać zgłoszony jedynie ten wstępny, który pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym ze zstępnym (np. z córką, z wnukiem) opłacającym składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Uproszczeniem jest przyjęcie, że jedynie wówczas mamy do czynienia ze wstępnym pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym, gdy zamieszkuje on pod tym samym adresem co zstępny opłacający składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Można zamieszkiwać lub mieć zameldowanie pod innym adresem niż adres zstępnego, a mimo wszystko pozostawać z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Z tego też powodu ocena, czy dana osoba pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą opłacającą składkę na ubezpieczenie zdrowotne, zależy od okoliczności konkretnego przypadku. Nie jest bowiem możliwe dostatecznie ścisłe i wyczerpujące wyliczenie elementów, których wystąpienie wskazuje na pozostawanie danej osoby we wspólnym gospodarstwie domowym. Przy określaniu prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego należy brać jednak pod uwagę takie okoliczności, jak wspólny budżet domowy wstępnego i zstępnego (np. wydatki na leki dla wstępnego uszczuplają środki finansowe posiadane przez zstępnego) oraz współpracę w załatwianiu codziennych spraw życiowych (np. wspólne zakupy, wspólne korzystanie ze sprzętu i urządzeń domowych, wspólne prowadzenie kuchni itp.). Decyduje zatem więź społeczno-gospodarcza między określonymi osobami bliskimi, a nie wyłącznie zameldowanie w tym samym lokalu mieszkalnym (wyrok SN z 3 marca 1999 r., II UKN 504/98, OSNP 2000/9/364).
W przypadku dzieci (wnuków) należy pamiętać, że po ukończeniu 18 lat osoby te mogą być zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego (lub wciąż ubezpieczone jako członkowie rodziny) jedynie wówczas, gdy nadal się kształcą. W takiej sytuacji status członka rodziny zachowują przez cały okres nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 26 lat.
Jako członek rodziny może być zgłoszona osoba kształcąca się w uczelni (szkole) publicznej, jak i niepublicznej. Spośród studentów jako członkowie rodziny mogą być zgłoszeni zarówno studenci studiów dziennych, jak i studiów zaocznych czy wieczorowych. W przypadku zgłaszania studenta (ucznia) do ubezpieczenia zdrowotnego jako członka rodziny nie jest również istotne to, czy dana uczelnia (szkoła) znajduje się na terenie Polski. Warto zwrócić uwagę, że w okresie urlopu dziekańskiego student zachowuje status studenta i związane z tym uprawnienia, a zatem powinien być nadal traktowany jak osoba kształcąca się.
Jeśli dziecko ukończyło studia, np. w wieku 25 lat, to z datą ukończenia studiów traci status członka rodziny (osoba, która zgłosiła dziecko do ubezpieczenia zdrowotnego jest zobowiązana do jego wyrejestrowania z tego ubezpieczenia).
W przypadku studenta bądź ucznia, którego małżonek jest osobą objętą obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym (ewentualnie ma zawartą z funduszem umowę dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego), pierwszeństwo powinno mieć zgłoszenie takiej osoby do ubezpieczenia zdrowotnego jako małżonka osoby ubezpieczonej. Wspomniany student (uczeń) nie powinien natomiast być nadal zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego przez rodzica. A zatem z chwilą zgłoszenia studenta (ucznia) do ubezpieczenia zdrowotnego jako małżonka osoby ubezpieczonej - należy go wyrejestrować z ubezpieczenia zdrowotnego jako dziecko osoby ubezpieczonej. Z dniem zawarcia przez osobę kształcącą się małżeństwa - najbliższą osobą ubezpieczoną, na której ciąży obowiązek zgłoszenia członka rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego, jest małżonek takiej osoby, a nie jej rodzic. Na rodzicu spoczywa obowiązek zgłoszenia dziecka do ubezpieczenia zdrowotnego jedynie wówczas, gdy nie może być ono zgłoszone przez swojego małżonka. Dlatego jeśli np. student zawrze związek małżeński, ale jego małżonek nie jest objęty obowiązkowym (lub dobrowolnym) ubezpieczeniem zdrowotnym - to student ten może być nadal zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego przez rodzica. Sytuacja taka może mieć miejsce np. wówczas, gdy mąż studentki zgłoszonej do ubezpieczenia zdrowotnego jako dziecko osoby ubezpieczonej jest również studentem pozostającym na utrzymaniu rodziców (i jest zgłoszony do ubezpieczenia przez jednego ze swoich rodziców). Mimo zawarcia małżeństwa każdy ze wspomnianych studentów nadal posiada ubezpieczenie zdrowotne jako dziecko osoby odprowadzającej składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Należy podkreślić, że jeśli np. studentka zgłoszona do ubezpieczenia zdrowotnego przez rodzica urodzi dziecko, wówczas rodzic ten powinien zgłosić wnuka do ubezpieczenia zdrowotnego.
Andrzej Sidorko
radca prawny