Gdy umowa zlecenia stanowi jedyne źródło zarobkowania (tytuł do ubezpieczenia), zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe, gdy praca jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę.
Należy podkreślić, iż pojęcie siedziba zleceniodawcy rozumiane jest szeroko - chodzi o miejscowość, a nie budynek z konkretnym adresem. Gdy miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy jest cały kraj, to musi on zleceniobiorcę, który podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, zgłosić do ubezpieczenia wypadkowego.
Zleceniobiorca, który z umowy zlecenia podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, może przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Objęcie tym ubezpieczeniem następuje od dnia złożenia wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak, niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Wniosek w sprawie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jest składany do płatnika (zleceniodawcy), który przekazuje go na formularzu ZUS ZUA do ZUS.
Zlecenie ucznia lub studenta
Student lub uczeń gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej, ponadpodstawowej wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia do ukończenia 26 roku żucia nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Zasada ta dotyczy:
• uczniów szkół bez względu na rodzaj szkoły, tj. szkoły zawodowej, technikum, liceum oraz czy nauka jest prowadzona w systemie dziennym, wieczorowym czy zaocznym,
• studentów bez względu na rodzaj szkoły, tj. państwowa czy prywatna, typ studiów - dzienne, zaoczne czy wieczorowe.
Z uwagi na powyższe, zatrudniając ucznia lub studenta na podstawie umowy zlecenia, nie zgłasza się go do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego i od wypłacanego mu wynagrodzenia nie nalicza żadnych składek. Wyjątkowa jest sytuacja, gdy umowa zlecenia jest podpisywana z pracodawcą albo na jego rzecz. Wówczas umowa zlecenia w zakresie ubezpieczeń społecznych jest traktowana jak umowa o pracę i płatnik składek musi opłacić składki na ubezpieczenia społeczne od zsumowanego przychodu uzyskiwanego przez tę osobę z umowy o pracę oraz umowy zlecenia.
Należy zaznaczyć, iż uczniem pozostaje się do 31 sierpnia danego roku. Dotyczy to osób, które kontynuują naukę w tej samej szkole, rozpoczynając naukę w kolejnej szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września lub nie kontynuują nauki. Osoby, które przedstawią zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe, powinny być uznawane za ucznia do 30 września danego roku, ponieważ status studenta osoby te uzyskują dopiero od 1 października.
Z powyższego wynika, że gdy uczniowie po ukończeniu szkoły nie kontynuują nauki i zawierają umowy zlecenia, to od dnia 1 września z umów tych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu. Jeżeli zleceniobiorca zatrudnia studenta i osoba ta ukończy 26 lat życia, należy zgłosić ją z umowy zlecenia do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego.
PRZYKŁAD
SKUTKI UKOŃCZENIA 26 LAT PRZEZ STUDENTA
Renata L. studiuje i jednocześnie pracuje na podstawie umowy zlecenia. 10 czerwca 2008 r. ukończyła 26 lat. Z tym dniem powinna zostać zgłoszona z umowy zlecenia do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Rozliczając składki za czerwiec, płatnik powinien w podstawie wymiaru składek uwzględnić wynagrodzenie wypłacone jej za okres od 10 do 30 czerwca. Natomiast od wynagrodzenia za okres do 9 czerwca składki nie powinny być naliczane.
Umowa z własnym pracownikiem
Odrębne zasady opłacania składek obowiązują, gdy umowa zlecenia zawierana jest z własnym pracownikiem. Pracodawca, który zatrudni na umowę zlecenia własnego pracownika, od przychodu wypłacanego z umowy zlecenia musi opłacać składki na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne. Nie musi on natomiast dokonywać dodatkowego zgłoszenia zatrudnionej osoby do ubezpieczeń. Przychód otrzymywany z takiej umowy należy zsumować z przychodem z umowy o pracę i wykazać łącznie w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA składanym z kodem 01 10 XX.
Podkreślić należy, iż statusu własnego pracownika nie ma osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, bezpłatnym lub pobierająca zasiłek macierzyński. Jeżeli więc umowa zlecenia zostanie zawarta z taką osobą, pracodawca powinien zgłosić ją do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z kodem tytułu do ubezpieczeń umowy zlecenia. Nie ma wówczas znaczenia, iż osoba ta jest pracownikiem pracodawcy. W przypadku zawarcia takiej umowy składki są rozliczane na zasadach ogólnych.
Składki jak za pracownika należy opłacać również za osobę, która umowę cywilnoprawną zawarła z innym podmiotem niż własny pracodawca, ale w ramach tej umowy praca jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy.
Stosunek pracy i zlecenie
Gdy zleceniobiorca jest w innej firmie pracownikiem i jego wynagrodzenie jest co najmniej równe minimalnemu z wykonywanej umowy zlecenia, podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Natomiast gdy wynagrodzenie ze stosunku pracy jest niższe od minimalnego, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osoba ta podlega zarówno ze stosunku pracy, jak i umowy zlecenia. Inna jest sytuacja emerytów i rencistów. Gdy osoby te są równocześnie pracownikami i w innej firmie zawierają umowę zlecenia, ze zlecenia podlegają zawsze dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dla nich nie ma znaczenia wysokość wynagrodzenia, jakie otrzymują z umowy o pracę.
Dwie umowy zlecenia
W sytuacji równoczesnego wykonywana dwóch umów zleceń zleceniobiorca obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z pierwszej zawartej umowy, natomiast z drugiej umowy ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. Oczywiście zawierając drugą umowę, może z niej przystąpić do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, wówczas z pierwszej obowiązkowo będzie podlegał tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Zlecenie i działalność gospodarcza
Umowa zlecenia stanowi odrębny tytuł do ubezpieczeń, gdy przedmiot prowadzonej działalności jest inny niż przedmiot umowy zlecenia i dla celów podatkowych przychód z tej umowy nie jest traktowany jako przychód z działalności. Zleceniobiorca, który równocześnie wykonuje działalność gospodarczą i z działalności opłaca za siebie składki na ubezpieczenia społeczne z wykonywanej równocześnie umowy zlecenia, podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Prowadzący działalność może opłacać składki od zlecenia, gdy wynagrodzenie z umowy zlecenia, jakie otrzymuje w danym miesiącu, jest równe co najmniej minimalnej podstawie wymiaru składek, jaka obowiązuje go z działalności. Gdy wynagrodzenie to jest niższe, obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlega z działalności. Takie ograniczenie nie dotyczy wspólników spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. Osoby te, zawierając umowę zlecenia, zawsze mogą wybrać, z którego tytułu chcą podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom, tj. z umowy zlecenia czy pozarolniczej działalności, bez względu na wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego ze zlecenia.
Podstawa wymiaru składek
Podstawę wymiaru składek z umowy zlecenia, jeżeli odpłatność za jej wykonanie określono kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej, akordowej albo prowizyjnie, stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Składki należy opłacać zarówno od wynagrodzenia wypłaconego w gotówce, jak i od innych przychodów uzyskiwanych przez zleceniobiorcę z tej umowy, np. od zwracanych należności z tytułu podróży służbowej, ryczałtu za używanie prywatnego samochodu do celów służbowych.
Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie może być wyższa w danym roku kalendarzowym od kwoty odpowiadającej 30-krotnośći przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. W 2008 roku kwota ta wynosi 85 290 zł.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe zleceniobiorców stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia górnej rocznej podstawy wymiaru składek. Natomiast podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, z tym że podstawa ta w danym miesiącu nie może być wyższa niż 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy stanowi natomiast podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, pomniejszona o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne finansowaną ze środków ubezpieczonego. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia do górnej rocznej podstawy wymiaru.
PRZYKŁAD
UMOWA O PRACĘ I ZLECENIE
Magda L. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę na pół etatu. Jej wynagrodzenie wynosi 1 tys. zł miesięcznie. Od 5 czerwca w innym zakładzie pracy została zatrudniona na podstawie umowy zlecenia. W związku z tym, iż wynagrodzenie z umowy o pracę jest niższe od minimalnego, będzie obowiązkowo podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zarówno z umowy o pracę, jak i umowy zlecenia.
PRZYKŁAD
WYBÓR TYTUŁU DO UBEZPIECZEŃ
Marek L. od marca 2008 r. wykonuje umowę zlecenia, z której został zgłoszony przez płatnika do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Od 5 czerwca 2008 r. zawarł równocześnie umowę zlecenia w innej firmie. Z umowy tej obowiązkowo podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Oczywiście może on zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń i jako tytuł wybrać drugą umowę. Wówczas od 5 czerwca z pierwszej umowy będzie podlegał obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.
PRZYKŁAD
DOKUMENTY ZGŁOSZENIOWE I ROZLICZENIOWE
Spółka od 10 czerwca zatrudnia na podstawie umowy zlecenia Jana K. i Mariusza L. Umowy mają trwać do końca czerwca 2008 r. Pierwszy z nich z umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, a drugi jest równocześnie pracownikiem zatrudnionym w innej firmie na pełny etat i z umowy zlecenia podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. W terminie siedmiu dni spółka powinna zgłosić Jana K. do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego na formularzu ZUS ZUA z kodem tytułu do ubezpieczeń 04 XX XX, a Mariusza L. do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZUS ZZA (z kodem 04 XX XX). Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za Jana K. powinny zostać rozliczone w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA, a za Mariusza L. składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być wykazana na druku ZUS RZA. Raporty te powinny być złożone do 15 lipca. Oczywiście po zakończeniu wykonywania umowy każdy ze zleceniobiorców powinien zostać wyrejestrowany z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA. Jeżeli po zakończeniu wykonywania umowy zlecenia i wyrejestrowaniu zleceniobiorcy z ubezpieczeń w lipcu płatnik będzie dokonywał wypłaty wynagrodzenia, składki od tego wynagrodzenia powinny być wykazane w imiennym raporcie miesięcznym z kodem 30 00 XX.
MICHAŁ JAROSIK
Podstawa prawna:
• Art. 6, 9, 18, 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
• Art. 81 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).