Fundusz Pracy został utworzony na podstawie ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU nr 99, poz. 1001 ze zm.). Akt ten określa sytuacje, w których płatnicy (pracodawcy, zleceniodawcy) są zobowiązani rozliczać odpowiednie składki.
Przesłanki wywołujące obowiązek naliczania składek:
• podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - w przeliczeniu na okres pełnego miesiąca - musi odpowiadać co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu (w 2008 r. jest to kwota 1126,00 zł), a w przypadku osób, o których mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU nr 200, poz. 1679 ze zm.) - tj. osób w pierwszym roku zatrudnienia, które rozpoczynają karierę zawodową - co najmniej 80% tego wynagrodzenia (w 2008 r. jest to kwota 900,80 zł),
• w przypadku osób wykonujących pracę w okresie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, skutkująca obowiązkiem dokonywania opłacania składek na Fundusz Pracy wynosi 50% wynagrodzenia minimalnego (w 2008 r. jest to kwota 563 zł),
• istnienie obowiązkowych (a nie dobrowolnych) ubezpieczeń emerytalno-rentowych.
Warunki te muszą być spełnione łącznie. Jeżeli dana osoba nie spełnia któregoś z nich, od uzyskanego przez nią dochodu nie należy obliczać i opłacać składek na ten fundusz.
Wysokość przychodu
Z przedstawionych przesłanek wynika, że jednym z elementów powodujących, że istnieje obowiązek naliczania składki na Fundusz Pracy, jest osiąganie przez ubezpieczonego odpowiednio wysokiego przychodu. Jest on ustalany na podstawie obowiązującego w danym roku kalendarzowym wynagrodzenia minimalnego. Osiągnięcie wspomnianego wynagrodzenia - w przeliczeniu na okres miesiąca - powoduje konieczność obliczenia i opłacenia składek na Fundusz Pracy. Jedynie w przypadku osób rozpoczynających dopiero pracę zawodową lub wykonujących pracę w okresie odbywania kary pozbawienia wolności albo tymczasowego aresztowania obowiązują niższe wartości - odpowiednio 80% lub 50% tego wynagrodzenia. Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu za pracę wyjaśnia, że do pierwszego roku zatrudnienia, kiedy to pracownik może otrzymywać niższą stawkę wynagrodzenia, zaliczamy wszystkie okresy, za które była opłacana składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub zaopatrzenie emerytalne poza zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Przykłady
1 czerwca 2008 r. pracodawca zatrudnił pracownika z 20-letnim stażem pracy. Osobie tej przyznano wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 1200 zł. Oznacza to, że płatnik musi od tego dochodu (przychodu) naliczyć i opłacić składkę na Fundusz Pracy, ponieważ jego wynagrodzenie jest wyższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia w 2008 r., które wynosi 1126 zł.
Od 1 lipca 2008 r. w firmie został zatrudniony na 1/2 etatu student studiów zaocznych mający ukończone 26 lat. W okresie od 1 czerwca 2008 r. do 30 czerwca 2008 r. podlegał on ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia. Pracownik ten otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 800 zł miesięcznie. Fakt ten nie powoduje obowiązku opłacania składek na FP, ponieważ po uwzględnieniu okresu opłacania składek z tytułu zlecenia osoba ta legitymuje się dłuższym stażem niż rok, mimo że jest to jej pierwsze zatrudnienie na podstawie umowy o pracę. A to oznacza, że dopiero otrzymywanie wynagrodzenia odpowiadającego pełnemu wynagrodzeniu minimalnemu za pracę (1126 zł) powodowałoby obowiązek naliczania składki na FP.
Sytuacja jest prosta, jeżeli wypłaty dokonywane są w cyklu miesięcznym. Może się jednak zdarzyć - na przykład przy umowie zlecenia - że strony ustalą inną częstotliwość wypłat, a nawet uzgodnią jednorazową wypłatę całego wynagrodzenia. W takim przypadku ewentualne naliczanie składek na Fundusz Pracy będzie miało miejsce tylko w miesiącach, w których dokonano wypłaty.
Przykład
W 2008 r. pracodawca podpisał umowy zlecenia z dwiema osobami, dla których jest to jedyne źródło utrzymania - czyli ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe. W jednej z umów zlecenia jest zapis, że zleceniobiorca będzie otrzymywał wynagrodzenie w wysokości 1400 zł płatne co drugi miesiąc, natomiast drugiemu zleceniobiorcy wynagrodzenie zostanie wypłacone jednorazowo po wykonaniu całego zlecenia (np. w sierpniu) i wyniesie 3500 zł. W obu sytuacjach składka na FP jest obowiązkowa, przy czym w pierwszym przypadku powinna być liczona co dwa miesiące, w drugim zaś zostanie naliczona od jednorazowej wypłaty dokonanej w sierpniu 2008 r., czyli w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA będzie wykazana we wrześniu 2008 r.
Praca przez część miesiąca
Przy ustalaniu istnienia obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy należy brać pod uwagę przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w przeliczeniu na okres miesiąca. Oznacza to, że jeżeli ubezpieczony otrzymał przychód tylko za część miesiąca, należy dokonać stosownych przeliczeń i dopiero na ich podstawie ustalić istnienie lub brak wspomnianego obowiązku naliczanie składek na ten fundusz. Sytuacja taka będzie miała miejsce w razie zawarcia umowy o pracę w trakcie miesiąca, jak również w przypadku korzystania przez pracownika z urlopu bezpłatnego czy też pobytu na zwolnieniu lekarskim.
Przykłady
Z panem J. Kowalskim została podpisana umowa o pracę, na podstawie której powinien rozpocząć jej świadczenie od 19 czerwca 2008 r. Pełne miesięczne wynagrodzenie określono w umowie na kwotę 1200 zł. Ze względu na nieprzepracowanie całego miesiąca osobie tej wypłacono za czerwiec 600 zł. Mimo że jest to mniej od wynagrodzenia minimalnego za pracę (1126 zł), pracodawca prawidłowo naliczył składkę na Fundusz Pracy, ponieważ za pełny miesiąc pracownik ten otrzymałby kwotę wyższą od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oczywiście składka powinna być naliczona od faktycznie wypłaconego wynagrodzenia, czyli od 600 zł, a nie od kwoty zapisanej w umowie o pracę.
Pracownik przebywał w czerwcu 2008 r. przez 11 dni na urlopie bezpłatnym. W związku z tym otrzymał odpowiednio niższe wynagrodzenie, tj. 660 zł. Pracodawca powinien jednak opłacić składkę na FP, ponieważ w przeliczeniu na okres miesiąca osoba ta zarabia powyżej płacy minimalnej, tj. 1126 zł.
Barbara Zabieglińska
specjalista ds. ubezpieczeń społecznych