Jeżeli podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi dochód (przychód) wolny od podatku na podstawie art. 21, 52, 52a i 52c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, to nie można od niego odliczyć odprowadzonej składki (nie ma od danego dochodu podatku i ubezpieczony nie ma możliwości odliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne odprowadzonej z tytułu osiągnięcia tego dochodu, nawet od podatku przypadającego od jego innych dochodów obciążonych podatkiem dochodowym od osób fizycznych).
Zasadą jest jednak to, że składka na ubezpieczenie zdrowotne jest odliczana od podatku dochodowego od osób fizycznych. Dlatego np. comiesięczne zaliczki na podatek dochodowy pobierane przez płatników (np. przez pracodawcę, zleceniodawcę, organ rentowy) są już pomniejszane o składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podobnie postępują osoby samodzielnie odprowadzające zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (np. osoby osiągające dochód z działalności gospodarczej).
Należy jednak podkreślić, że kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne, o którą zmniejsza się podatek, nie może przekroczyć 7,75% podstawy wymiaru tej składki. W praktyce oznacza to, że skoro kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne, o którą zmniejsza się podatek, nie może przekroczyć 7,75% podstawy wymiaru tej składki - to pozostałej części składki ubezpieczony nie może odliczyć od płaconego podatku i dlatego sfinansuje ją ze swojego dochodu po opodatkowaniu. Od 2007 r. jest to 1,25% podstawy wymiaru składki (składka wynosi 9% podstawy wymiaru składki, a kwota składki, o którą można zmniejszyć podatek dochodowy od osób fizycznych, nadal wynosi tylko 7,75% podstawy wymiaru tej składki).
Przykład
Wyliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne:
przychód ze stosunku pracy (Prz) = 2000 zł,
składka na ubezpieczenie emerytalne finansowana przez pracownika
(Se) = 195,20 zł,
stawka składki na ubezpieczenie emerytalne = 9,76%,
Se = Prz x 9,76%
Se = 2000 zł x 9,76%
Se = 195,20 zł
składka na ubezpieczenie rentowe finansowana przez pracownika
(Sr) = 70,00 zł,
stawka składki na ubezpieczenie rentowe = 3,5%*,
Sr = Prz x 3,5%
Sr = 2000 zł x 3,5%
Sr = 70,00 zł
* Od 1 stycznia 2008 r. stopa procentowa składki na ubezpieczenie rentowe finansowanej z własnych środków pracownika będzie wynosiła 1,5%.
składka na ubezpieczenie chorobowe finansowana przez pracownika
(Sch) = 49, 00 zł,
stawka składki na ubezpieczenie chorobowe = 2,45%,
Sch = Prz x 2,45%
Sch = 2000 zł x 2,45%
Sch = 49,00 zł
stawka składki na ubezpieczenie zdrowotne = 9%,
składka na ubezpieczenie zdrowotne (Spuz) = 151,72 zł,
Spuz = {Prz - (Se + Sr + Sch)} x 9%
Spuz = {2000 zł - (195, 20 zł + 70,00 zł + 49,00 zł)} x 9%
Spuz = 151,72 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca odliczeniu od podatku = 130,65 zł (7,75%).
Składka na ubezpieczenie zdrowotne niepodlegająca odliczeniu od podatku = 21,07 zł (1,25%).
Potrącane przez płatników w trakcie roku podatkowego lub zapłacone bezpośrednio przez podatników składki na ubezpieczenie zdrowotne uwzględnia się w zeznaniu rocznym (rozliczeniu rocznym).
Identyczne zasady rekompensowania odprowadzonych składek na ubezpieczenie zdrowotne odnoszą się do osób opłacających ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, kartę podatkową oraz ryczałt od przychodów osób duchownych na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Również w przypadku tych osób kwota składki odliczanej od zryczałtowanego podatku nie może przekraczać 7,75% podstawy jej wymiaru. Zapłaconą składkę odlicza się od ryczałtu podatkowego, pod warunkiem że nie została odliczona od podatku dochodowego (płaconego od dochodów opodatkowanych na zasadach ogólnych).
Przedsiębiorcy
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą i w rezultacie samodzielnie opłacająca składkę na ubezpieczenie zdrowotne musi ją odprowadzać niezależnie od tego, czy w danym miesiącu osiąga dochody z tej działalności i czy w związku z tym płaci podatek. Jednak po wystąpieniu dochodów, a więc i podatku, taka osoba może pomniejszyć podatek (zaliczkę na podatek) o składki zapłacone wcześniej (przed jego wystąpieniem). Gdyby za dany miesiąc zabrakło podatku do odliczenia składki, to możliwe jest odliczenie odprowadzonych składek od podatku występującego w miesiącu albo w miesiącach następnych. Jednak ostatnim momentem, w którym wolno odliczyć składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone w danym roku podatkowym, jest zeznanie roczne. W sytuacji gdy podatek dochodowy należny za dany rok okaże się niższy niż kwota składek na ubezpieczenie zdrowotne zapłaconych w tymże roku, to niestety przepada bezpowrotnie możliwość odliczenia tych składek. Prawo do odliczenia składek od podatku nie przechodzi na lata następne.
W sytuacji gdy dana osoba opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą i dodatkowo uzyskuje np. dochody z tytułu stosunku pracy - to składka, która nie znalazła pokrycia w podatku przypadającym od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, może być w zeznaniu rocznym odliczona od podatku należnego od dochodów osiągniętych z tytułu stosunku pracy. Przez podstawę wymiaru składki należy w tym przypadku rozumieć zsumowane podstawy wymiaru składek z obu tych tytułów.
W przypadku małżonków, którzy składają wspólne zeznanie roczne, składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone przez jednego z nich, a nieodliczone w czasie roku podatkowego z powodu braku podatku, mogą być odliczone od podatku wynikającego ze wspólnego zeznania. Dlatego np. o składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone przez małżonka w związku z prowadzoną przez niego pozarolniczą działalnością gospodarczą, których ze względu na brak podatku nie był on w stanie odliczyć, można pomniejszyć podatek wynikający ze wspólnego zeznania, a więc właściwie również podatek przypadający od dochodów drugiego z małżonków.
Należy jednak podkreślić, że dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie może łączyć z dochodami np. ze stosunku pracy - osoba płacąca na podstawie art. 30c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych tzw. liniowy 19% podatek od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Osoba ta nie ma także prawa do wspólnego rozliczenia podatkowego z małżonkiem (podobnie jak osoba płacąca podatek na podstawie ustawy o podatku tonażowym czy osoba płacąca podatek na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, z zastrzeżeniem art. 6 ust. 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).
Andrzej Sidorko