Wioletta W. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę przez Tomasza K., który zgodnie z obowiązującymi przepisami zgłosił ją do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako pracownicę. Umowa o pracę została zawarta w lipcu 2000 r., a w kwietniu 2001 r. Wioletta W. urodziła dziecko. Wcześniej, od listopada 2000 r. do dnia porodu przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku z komplikacjami zdrowotnymi związanymi z ciążą.
Wioletta W. urodziła dziecko i była zatrudniona jako pracownik, ale nie otrzymała zasiłku macierzyńskiego. Mimo że Tomasz K. dopełnił obowiązków zgłoszenia jej do ubezpieczeń społecznych, a po urodzeniu dziecka udzielił matce urlopu macierzyńskiego i fakt ten odnotował w ubezpieczeniowych raportach miesięcznych do ZUS, Zakład uznał że umowa o pracę była fikcyjna. Na tej podstawie wydał decyzję o odmowie wypłaty zasiłku, uznając, że matka w tej sytuacji w ogóle nie powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym.
Wioletta W. odwołała się od decyzji ZUS i ostatecznie uzyskała w październiku 2007 r. prawomocny wyrok nakazujący Zakładowi wypłacenie zasiłku macierzyńskiego.
ZUS wypłacił pracownicy tylko samą kwotę zasiłku, odmówił zaś wypłaty odsetek, twierdząc, że odpowiednie dokumenty otrzymał dopiero po prawomocnym orzeczeniu sądu zasądzającym zasiłek macierzyński.
Orzeczenia sądów i rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Wioletta W. złożyła kolejny pozew, domagając się tym razem odsetek od ZUS, jednak wyrok sądu I instancji był dla niej niekorzystny. Sąd oddalając jej odwołanie stwierdził, że dokumenty dotyczące ustalenia prawa do zasiłku macierzyńskiego wpłynęły do ZUS dopiero 20 marca 2008 r., podczas gdy w styczniu tego roku Zakład informował o brakach w dokumentacji zasiłkowej, uniemożliwiających wypłatę świadczenia. ZUS prawidłowo więc wypłacił tylko zasiłek bez odsetek, gdyż w tym przypadku nie może odpowiadać za opóźnienie. Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przewidują natomiast, że ZUS nie ma obowiązku zapłaty odsetek za zwłokę, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.
Od tego wyroku Wioletta W. złożyła apelację. Sąd II instancji uwzględnił ją w całości, zmieniając poprzednie orzeczenie i zasądzając na rzecz Wioletty W. około 38 tys. zł odsetek. Sąd stwierdził, że odsetki się jej należą, ponieważ wniosek o wypłatę zasiłku złożono po urodzeniu dziecka, a brak wypłaty wynikał z błędnych decyzji ZUS, uchylonych potem prawomocnymi orzeczeniami sądowymi. Od orzeczenia II instancji odwołał się z kolei ZUS, ale po raz drugi ostatecznie przegrał. Sąd Najwyższy oddalił bowiem skargę kasacyjną Zakładu w całości.
Przepisy ustawy systemowej przewidują obowiązek zapłaty odsetek, jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia.
Jak wskazał Sąd Najwyższy, nieustalenie prawa do świadczenia oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania. ZUS, wydając pierwotną decyzję odmawiającą matce prawa do zasiłku macierzyńskiego, postąpił niezgodnie z prawem, co zostało wykazane przed sądem. Złożenie dokumentów zasiłkowych dopiero w marcu 2008 r. było konsekwencją wydania przez organ rentowy wadliwej decyzji pozbawiającej Wiolettę W. tytułu prawnego do ubiegania się o powyższe świadczenie.
Organy rentowe mogą kwestionować w postępowaniu sądowym prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, ale jednocześnie ponoszą odpowiedzialność za opóźnienie w wypłacie świadczeń, gdy okaże się, że możliwe było wydanie decyzji zgodnej z prawem. Wynika to z faktu, że ZUS jest stroną silniejszą w stosunku do ubezpieczonego. Dysponuje bowiem wyspecjalizowaną obsługą prawną i ma możliwość właściwego stosowania prawa materialnego oraz przewidywania orzeczeń wydawanych przez sądy.
W konkluzji Sąd Najwyższy podkreślił, że powyższe okoliczności wskazują na brak podstaw do uznania, że opóźnienie w ustaleniu i wypłacie zasiłku macierzyńskiego nastąpiło z przyczyn niezależnych od Zakładu. Dlatego skarga kasacyjna ZUS nie miała uzasadnionych podstaw i musiała być oddalona.
Wnioski z orzeczenia
Pojawienie się w dokumentacji dotyczącej wypłaty zaległych należności przez ZUS niewielkich braków, które potem zostają uzupełnione przez osobę zainteresowaną lub płatnika, nie może pozbawiać świadczeniobiorcy prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczeń. ZUS ma obowiązek zapłacić odsetki ustawowe zwłaszcza wówczas, gdy jego zobowiązanie wynika z prawomocnego orzeczenia sądu.