Okres wakacji to okres nie tylko wypoczynku, ale również okres prac sezonowych. Wiele osób podejmuje w tym czasie zatrudnienie zarówno w Polsce, jak i za granicą w celu osiągnięcia dodatkowych przychodów. Z podjęciem pracy sezonowej z reguły wiąże się obowiązek ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.
Praca sezonowa w Polsce
Osoby, które wykonują pracę sezonową w Polsce, podlegają ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu na takich samych zasadach jak osoby wykonujące inne prace. Osoba, która wykonuje prace sezonowe w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy o pracę nakładczą bądź na podstawie umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia, podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu na zasadach właściwych odpowiednio dla pracowników, chałupników lub zleceniobiorców. Natomiast osoba, która wykonuje omawiane prace na podstawie samodzielnej umowy o dzieło, nie podlega przedmiotowym ubezpieczeniom.
Praca sezonowa za granicą
O wiele bardziej złożona jest sytuacja osób, które prace sezonowe wykonują za granicą. Należy przy tym odróżnić pracę sezonową wykonywaną w państwie członkowskim UE lub Konfederacji Szwajcarskiej od pracy sezonowej wykonywanej w innym państwie. Jeżeli chodzi o osobę, która wykonuje prace sezonowe w państwie członkowskim UE (Szwajcarii), to co do zasady podlega ona ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego tego państwa (zasada lex loci laboris), a co za tym idzie, to przepisy tego państwa członkowskiego UE (Szwajcarii) rozstrzygają o tym, czy i na jakich zasadach ta osoba podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu w tym państwie. Od tej zasady przewidziane są jednak wyjątki i dotyczą m.in. sytuacji, gdy dana osoba wykonuje normalnie pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich UE (Szwajcarii). Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia w przypadku obywateli polskich, którzy w Polsce przebywają na urlopie wypoczynkowym i jednocześnie wykonują prace sezonowe w innym państwie członkowskim UE (Szwajcarii), czy też osoby, które w Polsce wykonują pracę na podstawie umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług i jednocześnie wykonują prace sezonowe w innym państwie członkowskim UE (Szwajcarii).
Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich UE, podlega:
- ustawodawstwu państwa członkowskiego UE (Szwajcarii), w którym ma miejsce zamieszkania (tj. zwykle przebywa), jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim lub jeżeli jest zatrudniona przez różne przedsiębiorstwa lub przez różnych pracodawców, którzy mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich albo
- ustawodawstwu państwa członkowskiego UE (Szwajcarii), w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli osoba ta nie wykonuje znacznej części swojej pracy w państwie członkowskim UE, w którym ma miejsce zamieszkania.
Za osobę, która „normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich”, uważa się w szczególności osobę, która wykonując nadal pracę w jednym państwie członkowskim UE, równocześnie wykonuje odrębną pracę w jednym lub kilku innych państw członkowskich UE, niezależnie od czasu trwania ani charakteru tej odrębnej pracy, w sposób ciągły wykonuje na zmianę kilka rodzajów pracy, z wyjątkiem pracy o charakterze marginalnym, w dwóch lub więcej państwach członkowskich UE, niezależnie od częstotliwości takiej zamiany czy też jej regularnego charakteru.
Z kolei za „znaczną część pracy najemnej wykonywanej w państwie członkowskim UE” uważa się znaczną pod względem ilościowym część pracy najemnej lub pracy na własny rachunek wykonywanej w tym państwie członkowskim UE, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy. W celu określenia, czy znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie członkowskim w przypadku pracy najemnej, należy wziąć pod uwagę takie kryteria, jak czas pracy lub wynagrodzenie. Spełnienie powyższych kryteriów w proporcji mniejszej niż 25% tych kryteriów wskazuje, że znaczna część pracy nie jest wykonywana w danym państwie członkowskim UE.
Jeżeli zatem dana osoba normalnie wykonuje pracę najemną w Polsce i pracę sezonową w innym państwie członkowskim UE (Szwajcarii), a zgodnie z wyżej przedstawionymi zasadami właściwe dla niej jest polskie ustawodawstwo z zakresu zabezpieczenia społecznego, na jej wniosek ZUS wystawia zaświadczenie na formularzu A1 potwierdzające tę okoliczność. Ta sama osoba nie może bowiem jednocześnie podlegać ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego więcej niż jednego państwa członkowskiego UE.
Praca sezonowa poza UE i Szwajcarią
Jeśli chodzi o osoby, które wykonują prace sezonowe za granicą, ale w innym państwie niż państwo członkowskie UE, to należy wskazać, że o ich sytuacji prawnej w zakresie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego rozstrzygają umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym, które Polska zawarła z niektórymi państwami (Bośnia i Hercegowina, Macedonia, USA, Kanada, Korea Płd., Australia). Przedmiotowe umowy określają zasady ustalania właściwego ustawodawstwa z zakresu zabezpieczenia społecznego dla obywateli jej stron. Z reguły pracownik wykonujący pracę na terytorium jednej ze stron umowy o zabezpieczeniu społecznym podlega, w odniesieniu do tej pracy, wyłącznie ustawodawstwu tej strony. Z kolei w przypadku osób, które wykonują prace sezonowe na terytorium państwa członkowskiego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które nie jest państwem członkowskim UE (Norwegia, Islandia, Liechtenstein), o ich sytuacji prawnej w zakresie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego rozstrzygają przepisy rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Jeżeli taka osoba podlega polskiemu ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego, na tę okoliczność ZUS wydaje jej stosowne zaświadczenie na formularzu E 101.
Podstawa prawna:
- art. 6, 11 i 12 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 66 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.),
- art. 1 lit. a, art. 11 ust. 1 i 3 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DzUrz UE L 166 z 30.04.2004 r., DzUrz UE Polskie wydanie specjalne 2004, rozdz. 5, t. 5, s. 72).