Czy od świadczeń bhp przyznanych zleceniobiorcy trzeba opłacać składki

Już teraz mogą Państwo zaprzestać naliczania składek od wszystkich przekazywanych zleceniobiorcom świadczeń, tj.: świadczeń rzeczowych i ekwiwalentów wypłacanych na podstawie przepisów bhp, od należności z tytułu podróży służbowej (w wysokości ograniczonej do kwot należnych pracownikom sfery budżetowej) oraz od odszkodowań z tytułu rozwiązania umowy zlecenia. Jeśli ZUS zakwestionuje takie postępowanie i nakaże odprowadzenie składek od tych przychodów, należy odwołać się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, którego rozstrzygnięcie będzie z pewnością dla Państwa korzystne.

UZASADNIENIE

Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 16 lutego 2010 r. (P 16/09) uznał za niekonstytucyjne odebranie zleceniobiorcom prawa do zwolnienia ze składek przyznanych im świadczeń wynikających z przepisów o bhp (świadczeń rzeczowych i ekwiwalentów), wypłacanych zgodnie z obowiązującymi przepisami. W ten sposób TK stwierdził niezgodność z ustawą zasadniczą § 2 ust. 2 pkt 6 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, odraczając jednocześnie o 12 miesięcy utratę mocy obowiązującej tego przepisu.

Wyrok TK został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 3 marca 2010 r., zatem zakwestionowana regulacja przestanie formalnie obowiązywać dopiero 3 marca 2011 r. Nie znaczy to jednak, że zleceniodawcy mają prawo zaprzestać poboru składek od przekazywanych zleceniobiorcom świadczeń bhp dopiero od 3 marca 2011 r. Należy uznać, że mają taką możliwość już od daty wejścia w życie orzeczenia TK, czyli od 3 marca 2010 r.

Korzyści

Świadczenia bhp przyznane zleceniobiorcom są zwolnione ze składek od 3 marca 2010 r.

Wynika to przede wszystkim z wyjaśnień samego TK zawartych w uzasadnieniu do cytowanego wyroku. Trybunał zaznaczył wprost, że zastosował odroczenie mocy obowiązującej wyłącznie z obawy przed skutkami derogacji trybunalskiej (pozbawienie mocy prawnej przepisu przez zastąpienie go innym przepisem) podważonego § 2 ust. 2 pkt 6 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek (...). Orzeczenie TK o niezgodności z konstytucją aktu, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach stanowi bowiem podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania (art. 190 ust. 4 konstytucji). Oznaczałoby to wygranie spraw sądowych czy administracyjnych przez zleceniobiorców i/lub ich płatników i kolejny uszczerbek w finansach ZUS.

TK zastrzegł w wyroku z 16 lutego 2010 r., że „od momentu ogłoszenia tego wyroku organy stosujące zakwestionowany przepis aktu wykonawczego (i to nie tylko sądy) powinny uwzględnić możliwość odczytywania go w sposób zgodny ze standardem konstytucyjnym, w granicach wyznaczonych przez odpowiednie regulacje ustawowe (przede wszystkim ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). O tyle dotyczy to przede wszystkim sądów, że te, zgodnie ze stanowiskiem SN i TK (wyrażanym także w doktrynie), co do zasady, mogą odmówić zastosowania niekonstytucyjnego przepisu aktu wykonawczego”. TK podkreślił więc wprost, że sądy i inne organy (chodzi tu zwłaszcza o ZUS) powinny już od 3 marca 2010 r. stosować zakwestionowany przepis w wersji zgodnej z „konstytucyjnym standardem”.

Oznacza to, że Państwa zakład nie musi opłacać składek od żadnych świadczeń bhp przyznanych zleceniobiorcom już od 3 marca 2010 r. Jeśli ZUS mimo wszystko nakaże Państwu odprowadzenie składek, należy się odwołać do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Odwołanie należy złożyć – na piśmie lub do protokołu – w jednostce ZUS, która wydała decyzję w sprawie wymiaru składek. Składa je płatnik albo zleceniobiorca (art. 83 ust. 5 ustawy systemowej i art. 477⁹ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Jeśli ZUS uzna odwołanie za słuszne w całości, sam uchyli lub zmieni decyzję w ciągu 30 dni od wniesienia odwołania. W przeciwnym razie skieruje sprawę wraz z uzasadnieniem do sądu, najpóźniej w ciągu 30 dni od wniesienia odwołania. W takiej sytuacji Państwa zakład pracy zapewne uzyska pozytywne dla siebie orzeczenie, ponieważ według utartej linii orzeczniczej „sędziowie zachowują prawo do samodzielnej oceny i ustalenia zgodności podustawowych aktów normatywnych z ustawami przy okazji rozpatrywania spraw, a w razie stwierdzenia ich niezgodności z ustawami – odmowy ich zastosowania w konkretnej sprawie” (np. wyroki SN z 23 kwietnia 2008 r., III KK 475/07 i z 26 września 2007 r., III KK 206/07). W takiej sytuacji sąd rozpatrujący to odwołanie może odmówić zastosowania rozporządzenia o podstawie wymiaru składek w obecnym brzmieniu, przyznając tym samym rację płatnikowi czy ubezpieczonemu (zleceniobiorcy).

W wyroku z 16 lutego 2010 r. TK orzekł w granicach zadanego pytania prawnego. Jednak z uzasadnienia do tego wyroku wyraźnie wypływa wniosek o niekonstytucyjności całego rozporządzenia o podstawie wymiaru składek w zakresie, w jakim ogranicza ono prawo zleceniobiorców do wymienionych w nim zwolnień. TK stwierdził bowiem w uzasadnieniu, że kwestionowany przepis jest niezgodny z ustawą zasadniczą, gdyż został wydany z przekroczeniem delegacji do wydania aktu wykonawczego. Upoważnienie ustawowe, czyli art. 21 ustawy systemowej, poleca ministrowi określenie w rozporządzeniu szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wyłączeń z tej podstawy, ale nie uprawnia go do pominięcia jakiejkolwiek grupy ubezpieczonych.

Dla Państwa oznacza to, że nie muszą Państwo opłacać składek również od wypłaconych lub postawionych do dyspozycji zleceniobiorców od 3 marca 2010 r. innych rodzajów przychodów, które w przypadku pracowników są zwolnione ze składek (m.in. od należności z tytułu delegacji służbowych do wysokości kwot przysługujących pracownikom sfery budżetowej oraz od odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy zlecenia).

Podstawa prawna

• art. 21, art. 83 ust. 5–7 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• art. 477⁹ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego,
• § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1990 ze zm.),
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.).