Większość osób prowadzących pozarolniczą działalność opłaca składki od minimalnej podstawy wymiaru, tj. 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia prognozowanego na dany rok. W 2010 r. jest to kwota 1887,60 zł, a suma składek na ubezpieczenia społeczne to kwota 559,49 zł (łącznie ze składką na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe i przy założeniu, że składka na ubezpieczenie wypadkowe jest opłacana w wysokości 1,67% podstawy wymiaru).
Nie tylko składka chorobowa będzie wyższa
Należy pamiętać, że nie można podnieść samej podstawy wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, ponieważ podstawą wymiaru tej składki jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 20 ust. 1 ustawy systemowej). Decyzja o zadeklarowaniu wyższej podstawy wymiaru oznacza zatem obowiązek naliczenia składek na wszystkie ubezpieczenia społeczne od wyższej podstawy. Gdyby podstawa wymiaru składek została podniesiona np. do 8000 zł, miesięczna wysokość składek drastycznie by wzrosła, bo ponad 4-krotnie (do 2371,20 zł).
Podstawa „chorobowego” jest ograniczona
Decydując się na podwyższenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne należy pamiętać, że podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe jest ograniczona. Podstawa wymiaru składki na to ubezpieczenie nie może być wyższa niż 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału (art. 20 ust. 3 ustawy systemowej). Nowa kwota ograniczenia obowiązuje przez 3 miesiące, począwszy od trzeciego miesiąca każdego kwartału. W okresie od marca do maja 2010 r. podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe nie może być wyższa niż 8109 zł (250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w IV kwartale 2009 r.).
Warto wziąć to pod uwagę deklarując wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jeśli podstawa ta będzie wyższa niż maksymalna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe (np. wyniesie 9000 zł), wszystkie składki – poza składką na ubezpieczenie chorobowe – będą musiały zostać opłacone od zadeklarowanej kwoty. Natomiast składka na ubezpieczenie chorobowe będzie musiała zostać naliczona od niższej podstawy wymiaru, ograniczonej do 250% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału.
Podstawa wymiaru zasiłku jest liczona z 12 miesięcy
Wysokość zasiłku (zarówno chorobowego, macierzyńskiego, jaki i opiekuńczego) zależy od podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc powstania prawa do zasiłku (art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Oznacza to, że osoba, która opłaciłaby składki od wyższej podstawy wymiaru za krótki okres przed nabyciem prawa do zasiłku, otrzymałaby świadczenie w niewiele większej wysokości.
PRZYKŁAD
Janusz K., który prowadzi zakład krawiecki, opłacał składki na ubezpieczenia społeczne (w tym na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) od najniższej podstawy wymiaru, tj. od 60% przeciętnego wynagrodzenia prognozowanego na dany rok. W deklaracji za kwiecień 2010 r. zadeklarował jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwotę 8000 zł. Jeśli zachoruje w lipcu br., ZUS ustali wysokość zasiłku chorobowego biorąc pod uwagę podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe za okres od lipca 2009 r. do czerwca 2010 r., pomniejszoną o 13,71%, tj.:
● za okres od lipca do grudnia 2009 r. – po 1653,14 zł [1915,80 zł – (1915,80 zł x 13,71%)],
● za okres od stycznia do marca 2010 r. – po 1628,81 zł [1887,60 zł – (1887,60 zł x 13,71%)],
● za okres od kwietnia do czerwca 2010 r. – po 6903,20 zł [8000 zł – (8000 zł x 13,71%)].
Wysokość zasiłku obliczonego bez podnoszenia/z podniesieniem podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe
Oznacza to, że Janusz K. otrzyma zasiłek chorobowy za każde 30 dni w wysokości 2367,60 zł (brutto), czyli wyższej o kwotę 1054,80 zł od zasiłku, jaki by otrzymał, gdyby wciąż opłacał składki od najniższej podstawy wymiaru [2367,60 zł – (43,76 zł x 30 dni)]. Natomiast za każdy z ostatnich 3 miesięcy opłaci składki na ubezpieczenia społeczne wyższe o 1811,71 zł w porównaniu do kwoty składek, jakie zapłaciłby, gdyby nie zadeklarował podniesienia podstawy ich wymiaru (2371,20 zł – 559,49 zł).
Zadeklarowanie wyższej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe ma sens w przypadku osoby, która dopiero podejmuje działalność gospodarczą lub która do tej pory nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia działalności – jeśli wie, że niedługo będzie korzystać ze świadczeń z ZUS (np. kobieta, która jest w ciąży, i nabędzie w przyszłości prawo do zasiłku macierzyńskiego). Jeśli bowiem okres ubezpieczenia jest krótszy niż 12 miesięcy, ZUS ustala wysokość zasiłku z faktycznych pełnych miesięcy prowadzenia działalności (art. 48 ust. 2 w zw. z art. 36 ust. 2 ustawy zasiłkowej). Może to być nawet jeden miesiąc przed nabyciem prawa do zasiłku. W takiej sytuacji opłacenie jednej lub kilku składek na ubezpieczenia społeczne zostanie z nawiązką zrekompensowane wysokością zasiłku.
W przypadku osoby, która już prowadzi działalność i opłaca składki na ubezpieczenia społeczne (w tym chorobowe) od najniższej podstawy wymiaru składek, możliwe jest przyznanie prawa do zasiłku liczonego wyłącznie od podwyższonej podstawy wymiaru składki chorobowej, jeśli dotychczasowe ubezpieczenie chorobowe zostanie przerwane. Można to zrobić przez:
- zawieszenie lub likwidację działalności,
- rezygnację z ubezpieczenia chorobowego na co najmniej 30 dni (tzn. wyrejestrowanie się z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego mimo dalszego prowadzenia działalności).
W takiej sytuacji ZUS ustali wysokość zasiłku od podstawy, od której została opłacona składka na ubezpieczenie chorobowe po ponownym zgłoszeniu się do tego ubezpieczenia.
Ważne jest jednak to, że tylko prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego. Natomiast zasiłek chorobowy przysługuje pod warunkiem posiadania wcześniejszego co najmniej 90-dniowego okresu ubezpieczenia chorobowego (art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej). Oznacza to, że po „odwieszeniu” działalności lub po ponownym przystąpieniu do ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego będzie przysługiwało po opłaceniu składek na ubezpieczenia społeczne w terminie i w pełnej wysokości za co najmniej 90 dni prowadzenia działalności.
ZUS może skontrolować płatnika
Należy pamiętać, że mimo uchwały Sądu Najwyższego, ZUS nadal może kwestionować zadeklarowanie zbyt wysokiej – jego zdaniem – podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe. Uchwale SN nie nadano bowiem mocy zasady prawnej. W związku z tym orzeczenie to ma zastosowanie jedynie w sprawie, w której zostało wydane (art. 39817 Kodeksu postępowania cywilnego).
Jednak, mimo że Sąd Najwyższy wydał rozstrzygnięcie, które ma zastosowanie w jednostkowej sprawie, uchwała SN ogranicza ZUS co do możliwości podważenia wysokości zadeklarowanej podstawy wymiaru. Prawie pewne jest bowiem, że inne sądy nie orzekną inaczej niż SN.
Nawet jeśli ZUS odstąpi od kwestionowania podważania wysokości podstawy wymiaru składek, to podwyższenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe nadal może być powodem wszczęcia kontroli, gdy wystąpią dodatkowe okoliczności wskazujące na działania zmierzające do uzyskania znacznie wyższego zasiłku. Takie okoliczności, jak np. niskie dochody z działalności, staranie się o zasiłek w krótkim okresie po podniesieniu podstawy wymiaru składki chorobowej, obniżenie podstawy wymiaru składki chorobowej zaraz po okresie pobierania zasiłku czy zgłoszenie zawieszenia działalności mimo dalszego jej prowadzenia, mogą być powodem uznania przez ZUS, że osoba prowadząca działalność zmierzała do otrzymania wysokiego zasiłku. Może to być podstawą do wydania decyzji odmawiającej prawa do zasiłku od tak wysokiej podstawy wymiaru składki.
W przypadku zwolnień lekarskich ZUS może również kontrolować:
- prawidłowość orzeczenia o niezdolności do pracy – tj. sprawdzać, czy osoba prowadząca działalność faktycznie jest niezdolna do pracy,
- prawidłowość wykorzystywania zwolnienia lekarskiego – tj. sprawdzać, czy ubezpieczony prowadzi działalność w okresie zwolnienia lekarskiego lub wykonuje czynności, które mogą powodować przedłużenie okresu niezdolności do pracy.
Takiej kontroli z pewnością zostanie poddana osoba, która dostarczy zwolnienie lekarskie po krótkim okresie opłacania składki na ubezpieczenie chorobowe od wysokiej podstawy wymiaru.
Nie warto przystąpić do „chorobowego” w trakcie miesiąca
Dla osoby, która dotychczas nie zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej działalności, niekorzystne jest zgłoszenie się do tego ubezpieczenia w trakcie miesiąca. Wynika to z tego, że podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe jest podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 20 ust. 1 ustawy systemowej).
Niezależnie od daty przystąpienia w danym miesiącu do ubezpieczenia chorobowego, składkę na ubezpieczenie chorobowe należy opłacić od tej samej kwoty, od której zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jeśli składki na te ubezpieczenia zostaną opłacone np. od 8000 zł, to składka na ubezpieczenie chorobowe również musi zostać opłacona od tej kwoty, nawet gdy przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego nastąpi od ostatniego dnia tego miesiąca. Mimo że składka zostanie opłacona od podstawy wymiaru za cały miesiąc, to ubezpieczenie chorobowe będzie trwało tylko od dnia przystąpienia do tego ubezpieczenia.
PRZYKŁAD
Janina W. prowadzi pozarolniczą działalność od 3 lat. Do tej pory nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Ponieważ jest w ciąży, postanowiła zgłosić się do tego ubezpieczenia od maja. Ze względu na pobyt w szpitalu, mogła złożyć w ZUS zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych (w tym do ubezpieczenia chorobowego) oraz do ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZUA dopiero 17 maja 2010 r. (po wcześniejszym wyrejestrowaniu z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA). Jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklarowała za maj kwotę 6000 zł. Od tej kwoty musi opłacić nie tylko składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, ale również na ubezpieczenie chorobowe – mimo że ubezpieczenie chorobowe w maju będzie trwało tylko 15 dni.
Trzeba pamiętać o terminowym opłacaniu pełnych składek
Po przystąpieniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego ważne jest, by składki na ubezpieczenia społeczne opłacać terminowo i w pełnej wysokości. Nieopłacenie składek w terminie lub opłacenie ich w niepełnej wysokości powoduje wyłączenie z ubezpieczenia chorobowego od pierwszego dnia miesiąca, za który składka na to ubezpieczenie nie została opłacona lub od dnia następnego po dniu pobierania zasiłku – jeśli zasiłek przysługiwał od pierwszego dnia tego miesiąca (art. 14 ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy systemowej).
Osoba, która została wyłączona z ubezpieczenia chorobowego, może zwrócić się do ZUS o przywrócenie terminu na opłacenie składki chorobowej. Jednak w tym przypadku decyzja ZUS jest uznaniowa, podejmowana indywidualnie w konkretnej sprawie. W związku z tym ZUS może uznać, że okoliczności sprawy nie są podstawą do przywrócenia terminu na opłacenie składki.
Nie będzie to miało wpływu na prawo do zasiłku macierzyńskiego czy opiekuńczego, ponieważ świadczenia te przysługują bez okresu wyczekiwania (tj. bez wymaganego okresu ubezpieczenia chorobowego poprzedzającego nabycie prawa do zasiłku). Jednak przerwa w ubezpieczeniu chorobowym może spowodować brak prawa do zasiłku chorobowego. Dzieje się tak, gdy przerwa ta przekroczy 30 dni. Wówczas ZUS nie uwzględni w 90-dniowym okresie ubezpieczenia wymaganym do przyznania prawa do zasiłku okresu ubezpieczenia chorobowego przed przerwą (art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej).
Deklarowanej podstawy nie zmniejsza się za okres pobierania zasiłku
Osoba, która zadeklarowała podwyższoną podstawę wymiaru składek, powinna pamiętać, że nie ma tutaj zastosowania zasada zmniejszania podstawy wymiaru składek za miesiąc, w którym działalność była prowadzona przez część miesiąca z uwagi na prawo do zasiłku. Zasada ta ma zastosowanie jedynie do osób, które opłacają składki od najniższej podstawy wymiaru (art. 18 ust. 10 ustawy systemowej).
Oczywiście można zadeklarować niższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za miesiąc, w którym trwała niezdolność do pracy – ponieważ nie ma przepisów, które zabraniają deklarowania podstawy wymiaru składek w innej wysokości za każdy miesiąc (zmniejszona podstawa nie może być jednak niższa niż najniższa podstawa wymiaru składek zmniejszona proporcjonalnie do okresu prowadzenia w tym miesiącu działalności). Jeżeli jednak zostanie złożona deklaracja ZUS DRA z zadeklarowaną wysoką podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, nie można później złożyć korekty tej deklaracji i wykazać w niej pomniejszonej podstawy wymiaru składek ze względu na okres niezdolności do pracy. Oznacza to, że już na etapie składania ZUS DRA nie można się pomylić wykazując deklarowaną wysokość podstawy wymiaru składek, bo jest to działanie nieodwracalne.
Deklaracja za każdy miesiąc
Osób, które opłacają składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru wyższej niż 60% przeciętnego wynagrodzenia, nie obejmuje zwolnienie z obowiązku comiesięcznego składania deklaracji ZUS DRA (dotyczy ono osób, które opłacają składki tylko za siebie lub za osobę współpracującą od najniższych podstaw). Zatem po zadeklarowaniu podniesionej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne konieczne jest składanie deklaracji za każdy miesiąc, nawet jeśli nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do miesiąca poprzedniego (art. 47 ust. 2a ustawy systemowej).
Podstawa prawna
- art. 14 ust. 2 pkt 2 i ust. 2a, art. 18 ust. 8, ust. 9 i ust. 10, art. 20 ust. 1 i ust. 3, art. 47 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 4 ust. 1 pkt 2 i ust. 2, art. 17, art. 36 ust. 2, art. 48, art. 59 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.),
- art. 39817 Kodeksu postępowania cywilnego.