Roman C. wykonywał obowiązki prezesa jednoosobowego zarządu V. spółki z o.o. Od 2000 r. ze względu na problemy finansowe spółka przestała m.in. odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, a także na FP i FGŚP. W kwietniu 2003 r. ZUS przeprowadził kontrolę w celu ustalenia możliwości spłaty przez spółkę zadłużenia składkowego. Wówczas wobec braku jakichkolwiek składników majątkowych spółka V. zaproponowała do przejęcia swoją wierzytelność wobec spółki Y na kwotę 343 tys. zł.
W sierpniu 2003 r. ZUS skierował do tej spółki zawiadomienie o zajęciu wierzytelności, jednak i te czynności okazały się bezskuteczne. Wreszcie w lutym 2004 r. pozwany wystawił tytuły wykonawcze dotyczące zaległych składek przeciwko spółce V. Egzekucja jednak nie przyniosła rezultatów. Spółka nie prowadziła już wtedy działalności gospodarczej, nie miała ruchomości i wierzytelności, z których można by przeprowadzić skuteczną egzekucję.
Tytuły wykonawcze zwrócono ZUS. W tej sytuacji ZUS, na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej zastosowanej w związku z art. 31 i art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, skierował egzekucję przeciwko Romanowi C. prezesowi jednoosobowego zarządu V. spółki z o.o. Zarówno w przypadku długów składkowych, jak i podatkowych, art. 116 Ordynacji podatkowej obciąża odpowiedzialnością solidarną wszystkich członków zarządu spółki z o.o., spółki akcyjnej lub tych spółek w organizacji. Członkowie zarządu za długi publiczne odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem. Warunkiem jest, aby egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy lub przynajmniej,
- istnieje mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Problem pojawił się jednak w związku z momentem wszczęcia egzekucji. ZUS od razu po stwierdzeniu niewypłacalności obu spółek wydał decyzję o egzekucji zaległych składek od Romana C. za spółkę V. Tymczasem przepis art. 108 § 2 pkt 3 Ordynacji podatkowej (zastosowany w związku z art. 31 ustawy systemowej) stwierdza, że postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej (lub z tytułu składek ZUS) osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Takiego postępowania wobec spółki nie wszczęto, ZUS poprzestał jedynie na stwierdzeniu braku majątku do wyegzekwowania i nie wydał decyzji egzekucyjnej wobec spółki. Dlatego Roman C. odwołał się do sądu. W I instancji sąd okręgowy oddalił odwołanie. Taki sam wyrok zapadł w sądzie apelacyjnym – apelację oddalono. Skarga kasacyjna trafiła do Sądu Najwyższego, który jednak dopatrzył się poważnego problemu prawnego i skierował do rozszerzonego składu sądu następujące pytania prawne:
- czy wydanie decyzji o odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. za składki na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej musi poprzedzać stwierdzenie bezskuteczności egzekucji składek z majątku spółki w postępowaniu egzekucyjnym, czy wystarczy, że organ rentowy sam zasadnie oceni, iż z braku majątku spółki egzekucja jest bezskuteczna,
- jaki skutek procesowy i materialnoprawny dla rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu odwoławczym wywołuje wydanie wymienionej wyżej decyzji bez uprzedniego postępowania egzekucyjnego?
Sąd Najwyższy w składzie rozszerzonym przychylił się do opinii, że najpierw należy przeprowadzić postępowanie przeciwko spółce, a dopiero potem przeciw członkowi zarządu. Samodzielna decyzja ZUS w przedmiocie bezskuteczności egzekucji bez formalnego postępowania jest niewystarczająca. Uzasadniając uchwałę sąd wskazał, że egzekucję należy rozumieć ściśle – jako formalne postępowanie, które ma wykazać rzeczywisty brak majątku i bezskuteczność egzekucji wobec spółki. W tej sytuacji najpierw należy przeprowadzić postępowanie przeciwko spółce, zakończone decyzją o umorzeniu postępowania ze względu na jej bezskuteczność, a dopiero po wydaniu takiej decyzji ZUS ma prawo wszcząć egzekucję z majątku osoby prywatnej – członka zarządu spółki – dłużnika.