Ustawą z 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw zostały wprowadzone nowe zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które rozpoczęły wykonywanie działalności gospodarczej po dniu wejścia w życie ustawy, tj. nie wcześniej niż 25 sierpnia 2005 r. Przy czym do osób prowadzących działalność zalicza się także osoby, które po dopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu - zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej, w ramach tej działalności wykonują wolny zawód (o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych) oraz osoby, które działalność gospodarczą prowadzą w ramach spółki cywilnej.
Podstawa wymiaru składek
Zgodnie z przepisami powołanej wyżej ustawy dla osób rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej po 24 sierpnia 2005 r. w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. I tak w 2008 r. podstawa ta wynosi - 337,80 zł (30% x 1126 zł).
Wyżej podana zasada (czyli mniejsza podstawa wymiaru składek) nie ma jednak zastosowania do osób, które:
• już prowadzą działalność lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność,
• wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Oznacza to, że prawa do ulgi w odprowadzaniu składek nie ma np. osoba uprzednio ubezpieczona jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą, podejmująca prowadzenie działalności gospodarczej i wykonująca na rzecz osoby, z którą uprzednio współpracowała w ramach obecnie prowadzonej działalności, te same czynności, które wykonywała jako osoba współpracująca, jeśli współpraca odbywała się w ramach stosunku pracy.
Brak i utrata prawa do ulgi
Należy również pamiętać, że warunek niewykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy dotyczy nie tylko pierwszego dnia prowadzenia działalności, ale całego 24-miesięcznego okresu. Oznacza to, że od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy (także wtedy, gdy moment ten następuje np. po upływie kilku miesięcy od rozpoczęcia wykonywania działalności) następuje utrata prawa do deklarowania do podstawy wymiaru składek kwoty nie niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Składek na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia nie opłacają również m.in. osoby, które już prowadzą (wykonują czy są wspólnikami) lub w czasie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej:
• prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,
• wykonywały działalność twórczą lub artystyczną,
• prowadziły działalność gospodarczą w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne bądź z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,
• były wspólnikami jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek jawnych, komandytowych lub partnerskich.
Osoby te opłacają składki na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (na ogólnych zasadach).
Działalność gospodarcza w innym państwie
Inaczej przedstawia się sytuacja osób, które rozpoczynają prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej na terenie Polski i podlegają obecnie ustawodawstwu polskiemu, a które uprzednio (w okresie po 30 kwietnia 2004 r.) prowadziły taką działalność na terenie innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. W myśl art. 14d rozporządzenia nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (mowa o Unii Europejskiej) osoba prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek na terytorium innego państwa członkowskiego jest traktowana tak, jakby prowadziła swoją działalność zawodową na terytorium tego państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo określono zgodnie z przepisami powołanego rozporządzenia jako właściwe. A zatem prowadzenie działalności pozarolniczej na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej w okresie po 30 kwietnia 2004 r. nie pozbawia osoby zainteresowanej prawa do deklarowania do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwoty nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia, jeśli dla tej działalności, przez cały okres jej prowadzenia, polskie ustawodawstwo nie było właściwe. Działalności tej nie uznaje się za działalność prowadzoną na terenie Polski.
Przykład
Polski obywatel prowadził działalność gospodarczą na terenie Niemiec od 1 stycznia 2006 r. do 30 czerwca 2006 r. Jednocześnie w okresie tym był zatrudniony w Polsce na podstawie umowy o pracę. Zgodnie z art. 41c rozporządzenia (unijnego) nr 1408/71 podlegał polskim przepisom ubezpieczeniowym. Od 1 lipca 2006 r. w Polsce prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej i z tego tytułu podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Od 1 lipca 2006 r. podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tej osoby z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej nie może być niższa niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Do działalności gospodarczej prowadzonej w Niemczech miały bowiem zastosowanie polskie przepisy w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Należy pamiętać, że składki od kwoty nie niższej niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia opłacają osoby współpracujące z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą także wtedy, gdy współpracują z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą opłacającą składki od kwoty nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia.
Podstawa prawna:
• ustawa z 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 150, poz. 1248),
• art. 14d rozporządzenia nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzUrz UE Polskie wydanie specjalne 2004 r., rozdz. 5, t. 1, s. 35).