Jednym z takich mechanizmów jest określone w art. 467 Kodeksu postępowania cywilnego wstępne badanie sprawy oraz w art. 468 k.p.c. podjęcie czynności wyjaśniających, które służą przyspieszeniu postępowania w sprawach o roszczenia pracowników ze stosunku pracy, a tym samym uskuteczniają i ułatwiają dochodzenie roszczeń. W sytuacji gdy dany spór znajduje swój finał w sądzie, a więc niezwłocznie po wniesieniu sprawy sąd dokonuje wstępnego jej badania (art. 467 § 1 k.p.c.).
Ważne!
Pojęcie „wniesienie sprawy” definiuje się w odniesieniu do spraw z zakresu prawa pracy jako wpłynięcie do sądu pisma wszczynającego postępowanie bądź też złożenie go ustnie do protokołu, a w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jako wpłynięcie akt sprawy ubezpieczeniowej od organu rentowego wraz z odwołaniem.
Zgodnie z treścią art. 467 § 2 k.p.c. wstępne badanie sprawy polega na:
• ustaleniu, czy pismo wszczynające postępowanie sądowe spełnia niezbędne wymagania, pozwalające nadać mu dalszy bieg, oraz
• podjęciu czynności umożliwiających rozstrzygnięcie sprawy na pierwszym posiedzeniu.
Tak więc w praktyce oznacza to, że sąd wnikliwie analizuje zarówno treść pozwu, jak i dołączonych do niego dokumentów (odwołania i akt organu rentowego) pod kątem spełnienia przez niego warunków formalnych, tj. dopuszczalności drogi sądowej, spełnienia przesłanek właściwości rzeczowej i miejscowej sądu). Jednocześnie w zakresie wstępnego badania leży również podjęcie czynności umożliwiających jak najszybsze rozstrzygnięcie danej sprawy. Niestety niezwykle rzadko dana sprawa zostaje rozstrzygnięta na pierwszym posiedzeniu sądu.
Jeżeli sprawa dotyczy ubezpieczeń społecznych, sąd może w ramach czynności wyjaśniających ocenić okoliczności, które wpłynęły na nieuwzględnienie przekroczenia przez odwołującego się terminu do wniesienia odwołania od decyzji organu rentowego.
Braki formalne
Jeżeli w trakcie wstępnego badania danej sprawy okaże się, że istnieją braki formalne, które nie dadzą się usunąć w toku czynności wyjaśniających, wówczas przewodniczący wzywa stronę o ich uzupełnienie.
Wśród takich braków można wymienić:
• niedołączenie pełnomocnictwa,
• brak dodatkowego odpisu pozwu,
• nieoznaczenie żądania pozwu,
• brak właściwego oznaczenia strony pozwanej,
• brak podpisu itp.
Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lutego 1972 r. (I PR 408/1971, niepubl.), „mylne oznaczenie pisma nie stanowi przeszkody do nadania mu właściwego biegu (art. 130 § 1 k.p.c.) i rozpoznania we właściwym trybie. (...) Tendencja do odformalizowania postępowania powinna zwłaszcza cechować działalność sądów w sprawach wszczynanych osobiście przez pracownika działającego bez adwokata, któremu sąd z mocy przepisów szczególnych (art. 460 i 467 k.p.c.) powinien służyć pomocą dla zapewnienia należytej ochrony jego uprawnień”.
Przepis art. 467 § 4 k.p.c. nieco odmiennie przedstawia kwestię badania wstępnego, jeżeli sprawa dotyczy ubezpieczeń społecznych. Mianowicie, jeżeli w toku badania wstępnego sprawy okaże się, że występują istotne braki w materiale sprawy, a przeprowadzenie jego uzupełnienia w postępowaniu sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy.
To samo dotyczy wypadku, w którym decyzja organu rentowego nie zawiera:
• podstawy faktycznej,
• wskazania sposobu wyliczenia świadczenia,
w stosownego pouczenia o skutkach prawnych decyzji w trybie jej zaskarżenia.
Zarządzenie sędziego o zwrocie akt jest wiążące dla organu rentowego. Niewątpliwie mając na względzie, że czynności wyjaśniające służą de facto przyspieszeniu postępowaniu, zastosowanie przez sąd mechanizmu zwrotu akt organowi rentowemu należy stosować rozsądnie, tak aby nie uzyskać skutku odwrotnego od zamierzonego. Przewodniczący (wyznaczony sędzia) zwraca akta organowi rentowemu zarządzeniem, na które nie przysługuje zażalenie. Po zwrocie akt sprawy i uzupełnieniu braków organ rentowy albo wydaje nową decyzję, która podlega osobnemu zaskarżeniu w drodze odwołania, albo pozostaje przy decyzji wydanej uprzednio, zaskarżonej już przez ubezpieczonego, a więc oczywiście niewymagającej złożenia nowego odwołania. W każdym wypadku organ rentowy przekazuje sprawę sądowi, który orzeka co do istoty sprawy, lub postępowanie umarza (uchwała SN z 25 września 1997 r., III ZP 13/97, OSNP 1998/5/156).
Czynności wyjaśniające
Po wstępnym zbadaniu sprawy, w myśl treści art. 468 § 1 k.p.c., sąd podejmie czynności wyjaśniające, jeżeli przemawiają za tym wyniki wstępnego badania sprawy, a także gdy sprawa nie była przedmiotem postępowania przed komisją pojednawczą, chyba że czynności te nie przyspieszą postępowania lub są oczywiście niecelowe. A zatem przeprowadzenie czynności wyjaśniających jest fakultatywne i tylko od decyzji sądu zależy, czy rozpatrywany spór wymaga podjęcia takich czynności (wyrok SN z 21 kwietnia 1998 r., II UKN 4/98, OSNP 1999/7/252).
Celem przeprowadzenia czynności wyjaśniających jest:
• usunięcie braków formalnych pism procesowych, w tym w szczególności dokładniejsze określenie zgłoszonych żądań,
• wyjaśnienie stanowisk stron oraz skłonienie ich do pojednania i zawarcia ugody,
• ustalenie, jakie z istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności są sporne między stronami oraz czy i jakie dowody należy przeprowadzić w celu ich wyjaśnienia,
• wyjaśnienie innych okoliczności, mających znaczenie dla prawidłowego i szybkiego rozstrzygnięcia sprawy.
Sąd przeprowadza czynności wyjaśniające bez udziału ławników. Jeżeli uzna, że przeprowadzenie czynności wyjaśniających jest niecelowe, wówczas wyznacza termin rozprawy.
Ważne!
Termin rozprawy powinien być wyznaczony tak, aby od daty zakończenia postępowania czynności wyjaśniających, a jeżeli nie podjęto tych czynności - od daty wniesienia pozwu lub odwołania, do rozprawy nie upłynęło więcej niż 2 tygodnie, chyba że zachodzą niedające się usunąć przeszkody (art. 471 k.p.c.).
Postanowienia zawarte w art. 467, 468 i 471 k.p.c. nie mają zastosowania w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik jest stroną pozwaną.
Anna G. Dębińska