W razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS wypłaca się jedno z nich - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. ZUS może zatem ustalić uprawnienia do więcej niż jednego świadczenia, ale tylko jedno z nich może być wypłacane. W praktyce może nastąpić zbieg prawa do następujących świadczeń:
• emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy,
• emerytury i renty rodzinnej,
• renty rodzinnej oraz renty z tytułu niezdolności do pracy,
• emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej,
• emerytur przyznanych na podstawie dwóch różnych przepisów ustawy emerytalnej,
• emerytur przyznanych na podstawie różnych przepisów z rentą rodzinną lub z rentą z tytułu niezdolności do pracy.
Renta i świadczenie przedemerytalne
Zasiłek lub świadczenie przedemerytalne, ze swej istoty, przysługują do tego czasu, aż osoba uprawniona nabędzie prawo do emerytury lub osiągnie powszechny wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jeśli wystąpi jedna z tych okoliczności, wówczas traci ona prawo do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego. Nie występuje więc w tym przypadku zbieg uprawnień do jednego z tych świadczeń z prawem do emerytury.
Osoba uprawniona do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego może natomiast posiadać jednocześnie prawo do renty rodzinnej lub renty z tytułu niezdolności do pracy. W przypadku nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy ZUS zawsze zawiesza świadczenie przedemerytalne lub zasiłek przedemerytalny. Taki skutek obowiązuje niezależnie od tego, czy renta jest wyższa czy też niższa od pobieranego dotychczas świadczenia. Natomiast w sytuacji nabycia przez osobę uprawnioną do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego prawa do renty rodzinnej wypłaca się jedno świadczenie - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego (jeśli wybrał mniej korzystne).
Renta socjalna a inne świadczenia
Ustawa o rencie socjalnej nie przewiduje możliwości uzyskania prawa do tego świadczenia m.in. przez osoby uprawnione do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego. Natomiast w przypadku gdy osoba uprawniona do renty socjalnej nabywa prawo do jednego z wymienionych wyżej świadczeń, ZUS musi stwierdzić ustanie prawa do tej renty. Oznacza to, że nie jest w praktyce możliwy zbieg uprawnień do renty socjalnej oraz wymienionych świadczeń.
Możliwe jest natomiast ustalenie uprawnień do renty socjalnej oraz renty rodzinnej. Co więcej, w takiej sytuacji nie obowiązuje ogólna zasada dotycząca zbiegu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych, zgodnie z którą można pobierać tylko jedno z nich. Osoba uprawniona do renty socjalnej może bowiem pobierać rentę rodzinną i odwrotnie - uprawniony do renty rodzinnej może pobierać rentę socjalną. Jedynie wówczas, gdy wysokość renty rodzinnej przekracza 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta socjalna nie przysługuje. Od 1 marca 2006 r. najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 597,46 zł, a 200 proc. tej kwoty to 1194,92 zł. W pozostałych przypadkach, w których zbiegają się prawa do tych świadczeń, renta socjalna ulega takiemu obniżeniu, aby łącznie z rentą rodzinną nie przekraczała wskazanych 200 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Ustawodawca gwarantuje jednak minimalną wysokość renty socjalnej. Świadczenie to nie może być niższe niż 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (obecnie 59,75 zł).
Renta wypadkowa i emerytura
Przepisy w łagodniejszy sposób traktują osoby uprawnione do renty z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej lub wypadku w drodze do pracy lub z pracy, który miał miejsce przed 1 stycznia 2003 r. od uprawnionych do tzw. zwykłej renty z tytułu niezdolności do pracy. Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wpadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się zależnie od jej wyboru:
• rentę wypadkową powiększoną o połowę emerytury albo
• emeryturę powiększoną o połowę renty wypadkowej.
Należy jednak podkreślić, że powyższa regulacja nie ma zastosowania wówczas, gdy osoba uprawniona osiąga jakikolwiek przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS (co do zasady przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego).
PRZYKŁAD
WYPŁATA ŚWIADCZENIA MNIEJ KORZYSTNEGO
Anna K. uprawniona jest do świadczenia przedemerytalnego w wysokości 711,54 zł. W październiku 2007 r. zgłosiła wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy, sądząc, że świadczenie wyliczone przez ZUS będzie wyższe i tym samym będzie mogła je pobierać jako korzystniejsze. Okazało się jednak, że renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wyniosła 515,25 zł, a więc mniej niż pobierane dotychczas świadczenie przedemerytalne. Mimo to ZUS musiał zawiesić dotychczasowe świadczenie, a podjąć wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy.
PRZYKŁAD
WYŻSZA WCZEŚNIEJSZA EMERYTURA
Marian B. w 2002 r. nabył prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach. W 2007 r. ukończył 65 lat i zgłosił wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym. ZUS przyznał mu to świadczenie, ale zawiesił prawo do niego, gdyż okazało się ono niższe od pobieranej dotychczas wcześniejszej emerytury.
PRZYKŁAD
USTANIE PRAWA DO ŚWIADCZENIA PRZEDEMERYTALNEGO
Maria G. pobiera świadczenie przedemerytalne od maja 2003 r. 18 kwietnia 2008 r. ukończy powszechny wiek emerytalny - 60 lat. Z tą datą ustanie jej prawo do świadczenia przedemerytalnego, a zainteresowana będzie mogła uzyskać prawo do emerytury.
PRZYKŁAD
PRAWO DO EMERYTURY I RENTY RODZINNEJ
Janina P., będąc uprawniona do emerytury, po śmierci męża nabyła również prawo do renty rodzinnej. Renta okazała się wyższa od pobieranego dotychczas świadczenia. W związku z tym ZUS wypłaca jej jako korzystniejszą rentę rodzinną. Wypłata emerytury została wstrzymana.
PRZYKŁAD
RENTA RODZINNA ZAMIAST ŚWIADCZENIA PRZEDEMERYTALNEGO
Piotr L. miał ustalone prawo do zasiłku przedemerytalnego. W 2007 r. nabył również prawo do renty rodzinnej po zmarłej żonie. Ponieważ nowe świadczenie okazało się wyższe od dotychczas pobieranego, ZUS zawiesił prawo do zasiłku przedemerytalnego, wypłacając od tego czasu rentę rodzinną.
PRZYKŁAD
MINIMALNA KWOTA RENTY SOCJALNEJ
Marek K., będąc uprawniony do renty rodzinnej w kwocie 1185 zł, uzyskał również prawo do renty socjalnej w wysokości 501,87 zł. Suma kwot obydwu świadczeń wyniosła 1686,87 zł, a więc o 491,95 zł więcej niż 200 proc. najniżej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (1194,92 zł). W takiej sytuacji ZUS musiałby obniżyć rentę socjalną do kwoty 9,92 zł. Ponieważ jednak tak obniżona renta byłaby niższa od minimalnej gwarantowanej wysokości tego świadczenia (59,75 zł), uległa obniżeniu do tej właśnie kwoty.
PRZYKŁAD
RENTA WYPADKOWA POWIĘKSZONA O POŁOWĘ EMERYTURY
Barbara K. jest uprawniona do emerytury od marca 2005 r. We wrześniu 2007 r. uległa wypadkowi przy pracy. W związku z tym złożyła wniosek również o rentę wypadkową. ZUS przyznał jej to świadczenie. Ponieważ wysokość renty (970,54 zł) okazała się znacznie wyższa od emerytury (750,56 zł), Barbara K. zadeklarowała, iż chce pobierać pełną rentę wypadkową powiększoną o połowę pobieranej wcześniej w całości emerytury (970,54 zł + 375,28 zł). ZUS przychyliłby się do tego wniosku, gdyby nie fakt, iż Barbara K. kontynuowała zatrudnienie na podstawie stosunku pracy. Mimo, że wysokość tego przychodu nie powodowała zawieszenia ani zmniejszenia świadczenia, Barbara K. musiała wybrać, czy chce pobierać rentę wypadkową czy emeryturę.
MAREK OPOLSKI
Podstawa prawna:
• Art. 95 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Art. 4 ust. 3 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. nr 120, poz. 1252).
• Art. 7, 9 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268 z późn. zm.).
• Art. 26 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).