Od 1 stycznia 2013 r. obowiązuje ustawa z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Wśród wielu zmian, jakie wprowadziła, najważniejsze dotyczą wydłużenia wieku emerytalnego dla osób ubezpieczonych w ZUS, rolników, sędziów i prokuratorów. Dwie pierwsze grupy osób będą miały, po ukończeniu niższego wieku, możliwość uzyskania emerytury częściowej.
Podwyższenie wieku emerytalnego
Nowelizacja z 11 maja 2012 r. wydłuża przede wszystkim powszechny wiek emerytalny, którego ukończenie uprawnia do uzyskania emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do 31 grudnia 2012 r. wiek ten, zarówno dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., jak i po 31 grudnia 1948 r., wynosił 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Możliwość nabycia uprawnień emerytalnych z tytułu jego ukończenia zachowały osoby, które wiek ten osiągnęły do końca 2012 r. Dotyczy to wszystkich kobiet urodzonych przed 1 stycznia 1953 r. oraz wszystkich mężczyzn urodzonych przed 1 stycznia 1948 r. Osoby te, nawet jeśli dotychczas nie wystąpiły z wnioskiem o emeryturę, zachowały możliwość jej uzyskania z tytułu osiągnięcia dotychczas obowiązującego powszechnego wieku emerytalnego.
W odniesieniu do osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. wydłużenie wieku emerytalnego dotyczy więc wyłącznie mężczyzn z rocznika 1948. W pierwszej kolejności – tych urodzonych w okresie styczeń– –marzec 1948 r., dla których wydłużony wiek wynosi 65 lat i 1 miesiąc. Dla mężczyzn urodzonych w kolejnych miesiącach 1948 r. powszechny wiek emerytalny ulegnie wydłużeniu o 1 miesiąc za każdy późniejszy kwartał urodzenia.
Proces wydłużania wieku emerytalnego w znacznie szerszym stopniu obejmuje osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. Dotyczy bowiem wszystkich mężczyzn z tej grupy wiekowej oraz wszystkich kobiet urodzonych po 31 grudnia 1952 r. W pierwszej kolejności wiek emerytalny został wydłużony dla kobiet urodzonych od 1 stycznia do 31 marca 1953 r. (do 60 lat i 1 miesiąca) oraz dla mężczyzn urodzonych od 1 stycznia do 31 marca 1949 r. (do 65 lat i 5 miesięcy). Dla osób urodzonych w kolejnych kwartałach powszechny wiek emerytalny będzie podwyższany o jeden miesiąc za każdy późniejszy kwartał urodzenia.
Docelowo powszechny wiek emerytalny ma wynosić 67 lat zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Jako pierwsi (po 30 września 2020 r.) emeryturę po ukończeniu tego wieku uzyskają mężczyźni urodzeni po 30 września 1953 r. W przypadku kobiet nastąpi to dopiero po 30 września 2040 r., gdy emeryturę z tytułu ukończenia 67. roku życia uzyskają pierwsze kobiety urodzone po 30 września 1973 r.
Nowelizacja z 11 maja 2012 r. na analogicznych zasadach jak w przypadku osób nabywających prawo do emerytury z ZUS przewiduje stopniowe wydłużanie wieku emerytalnego wymaganego do nabycia prawa do emerytury rolniczej na podstawie ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Emerytura z urzędu i emerytura z II filaru
Wraz z procesem stopniowego wydłużania powszechnego wieku emerytalnego dla mężczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 r. oraz dla kobiet urodzonych po 31 grudnia 1952 r., począwszy od 1 stycznia 2013 r., w odpowiednio późniejszym wieku ZUS przyzna z urzędu emeryturę osobom pobierającym rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jeśli renta została przyznana do czasu osiągnięcia 60 lat (65 lat), będzie można nadal ją pobierać, aż do ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego.
Wydłużenie wieku emerytalnego wymaganego do uzyskania emerytury z I filaru będzie również skutkowało odpowiednio późniejszym przyznaniem okresowej emerytury kapitałowej (przysługującej kobietom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym oraz na subkoncie w ZUS). Świadczenie to będzie przysługiwało również przez dłuższy okres, tj. nie tak jak dotychczas do ukończenia 65 lat, ale do ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego. Kobiety, którym ZUS przyznał okresową emeryturę kapitałową do ukończenia dotychczas obowiązującego wieku emerytalnego dla mężczyzn (65 lat), z mocy ustawy zachowają prawo do tego świadczenia do czasu ukończenia odpowiednio podwyższonego wieku emerytalnego. Po ukończeniu tego wieku będą mogły uzyskać prawo do dożywotniej emerytury kapitałowej.
PRZYKŁADY
Jan G. urodził się 5 maja 1949 r. W 2009 r. ZUS przyznał mu rentę z tytułu niezdolności do pracy do 5 maja 2014 r., tj. do dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, który do 31 grudnia 2012 r. wynosił dla mężczyzn 65 lat. W związku z wejściem w życie nowelizacji z 11 maja 2012 r. wiek emerytalny dla mężczyzn urodzonych w II kwartale 1949 r. wynosi 65 lat i 6 miesięcy. Wiek ten Jan G. ukończy 5 listopada
2014 r. Do tego czasu będzie mógł nadal pobierać rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jeśli do końca listopada 2014 r. nie zgłosi wniosku o emeryturę, ZUS przyzna mu z urzędu to świadczenie od dnia ukończenia wieku 65 lat i 6 miesięcy.
***
Anna D. urodzona 12 kwietnia 1949 r. ma ustalone prawo do emerytury z FUS oraz okresowej emerytury kapitałowej. Zgodnie przepisami obowiązującymi od 1 stycznia 2013 r. podwyższony wiek emerytalny mężczyzny urodzonego w kwietniu 1949 r. wynosi 65 lat i 6 miesięcy. Wiek ten jest również wiekiem uprawniającym kobietę do dożywotniej emerytury kapitałowej. W związku z tym do 11 października 2014 r. ubezpieczona będzie pobierała okresową emeryturę kapitałową, a od 12 października 2014 r. będzie mogła nabyć prawo do dożywotniej emerytury kapitałowej.
Kiedy wcześniej na emeryturę
Nowelizacja z 11 maja 2012 r. nie wydłużyła wieku emerytalnego uprawniającego do uzyskania którejkolwiek z wcześniejszych emerytur, wynoszącego na ogół 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Podwyższenie powszechnego wieku emerytalnego spowoduje jednak, że dłużej będzie można ubiegać się o jedno ze wspomnianych świadczeń. Z wnioskiem o jego przyznanie będzie można wystąpić do czasu ukończenia właściwego (ze względu na datę urodzenia) podwyższonego powszechnego wieku emerytalnego.
Po 31 grudnia 2012 r. nie zmienił się również wiek wymagany do uzyskania wcześniejszej emerytury rolniczej, który nadal wynosi 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Nowelizacja z 11 maja 2012 r. przewiduje jednak docelowe zniesienie tego świadczenia. Możliwość jego uzyskania będą mieli tylko ci rolnicy, którzy warunki wymagane do przyznania tej emerytury spełnią najpóźniej 31 grudnia 2017 r.
Nowe świadczenie – emerytura częściowa
Od 1 stycznia 2013 r. została wprowadzona również możliwość uzyskania tzw. emerytury częściowej dla osób, które nie ukończyły jeszcze powszechnego wieku emerytalnego, odpowiednio wydłużonego nowelizacją z 11 maja 2012 r.
Emerytura częściowa może być przyznana osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które:
- osiągnęły wiek wynoszący co najmniej 62 lata dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz
- posiadają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn.
Jako pierwsi emeryturę częściową będą mogli uzyskać (po ukończeniu 65 lat w I kwartale 2014 r.) mężczyźni urodzeni w I kwartale 1949 r., dla których wydłużony wiek emerytalny wyniesie 65 lat i 5 miesięcy. Ze względu na to, że w przypadku kobiet podwyższony wiek emerytalny wynoszący co najmniej 62 lata i 1 miesiąc będzie dotyczył tych urodzonych dopiero po 31 grudnia 1958 r., jako pierwsze o emeryturę częściową będą mogły ubiegać się kobiety urodzone w I kwartale 1959 r., po ukończeniu 62 lat w I kwartale 2021 r.
Emerytura częściowa będzie wynosiła 50% pełnej kwoty emerytury i nie zostanie objęta gwarancją najniższego świadczenia w przypadku, gdy jego wyliczona kwota będzie niższa od minimalnej emerytury.
Osoby, które zdecydują się przejść na emeryturę częściową, nie będą musiały rozwiązywać stosunku pracy, aby pobierać to świadczenie. Co więcej, będą mogły uzyskiwać przychód z działalności zarobkowej w nieograniczonej wysokości beż żadnych konsekwencji dla wypłacanej emerytury. Muszą jednak pamiętać o tym, że kwoty pobranej emerytury częściowej pomniejszą podstawę obliczenia pełnej emerytury przyznanej po ukończeniu podwyższonego wieku emerytalnego.
Prawo do emerytury częściowej będą mogli również nabyć rolnicy po ukończeniu wieku 62 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni), jeśli podlegali ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym co najmniej 35 lat (w przypadku kobiet) oraz 40 lat (w przypadku mężczyzn).
Zmiany dla sędziów i prokuratorów
Na mocy nowelizacji z 11 maja 2012 r. stopniowemu podwyższeniu będzie również podlegał wiek, w którym sędzia lub prokurator może przejść w stan spoczynku. Do 31 grudnia 2012 r. wiek ten wynosił 65 lat dla obu płci. Docelowo zostanie on wydłużony do 67 lat. Stopniowe podwyższenie tego wieku będzie dotyczyło kobiet urodzonych po 31 grudnia 1967 r. oraz mężczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 r. Urodzeni w kolejnych kwartałach będę mieli podwyższony wiek przejścia w stan spoczynku o jeden miesiąc za każdy późniejszy kwartał urodzenia.
Nowelizacja z 11 maja 2012 r. docelowo znosi również możliwość wcześniejszego przejścia w stan spoczynku sędziego i prokuratora, tj. po ukończeniu 55 lat przez kobietę (jeśli przepracowała na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 25 lat) oraz 60 lat przez mężczyznę (jeśli przepracował na stanowisku sędziego lub prokuratora nie mniej niż 30 lat). W wyniku zmiany przepisów możliwość przejścia w stan spoczynku po osiągnięciu obniżonego wieku zachowają wyłącznie te osoby, które wymagane warunki spełnią do 31 grudnia 2017 r.
Podstawa prawna:
- ustawa z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 637).