W związku z możliwością przeliczenia kapitału początkowego oraz zamierzonym przejściem pracownika na wcześniejszą emeryturę, należy wystawić mu zaświadczenie potwierdzające wynagrodzenia zarówno za lata 1975–1979, jak i za okres przypadający po 31 grudnia 1998 r.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. (do takich zalicza się Państwa pracownik) przechodzą na tzw. nową emeryturę uzależnioną od kwoty składek emerytalnych (z tytułu ubezpieczenia po 31 grudnia 1998 r.) oraz kapitału początkowego (za okres aktywności zawodowej przed 1 stycznia 1999 r.). Emerytura ta zasadniczo może być przyznana po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego wynoszącego obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Nowa i wcześniejsza emerytura
Tak zwana nowa emerytura stanowi wynik podzielenia podstawy jej obliczenia (sumy kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji) przez tzw. średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku, w którym ubezpieczony przechodzi na to świadczenie.
Obowiązujące przepisy (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) przewidują również możliwość nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych dla osób urodzonych po 1948 r., które:
- na 1 stycznia 1999 r. miały staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nieskładkowy) wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury (na ogół 15-letni) okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, pracy górniczej lub pracy na kolei,
- ukończyły wcześniejszy wiek emerytalny (na ogół 55 lat kobiety i 60 lat mężczyźni),
- nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego lub złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa,
- rozwiązały stosunek pracy (jeśli są pracownikami).
Wcześniejsza emerytura przyznawana na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej zasadniczo również jest obliczana na nowych zasadach. Jednym z jej składników jest więc kapitał początkowy, ustalony za okres aktywności zawodowej przypadający przed 1 stycznia 1999 r.
Zasady ustalania kapitału początkowego
ZUS oblicza kapitał początkowy mnożąc kwotę hipotetycznej emerytury, która przysługiwałaby ubezpieczonemu na koniec 1998 r. przez 209 miesięcy (tj. wartość średniego dalszego trwania życia właściwego dla wieku 62 lat zgodnie z tablicą ogłoszoną komunikatem Prezesa GUS z 25 marca 1999 r.).
W celu ustalenia kapitału początkowego ZUS oblicza najpierw wysokość emerytury hipotetycznej. Zależy ona przede wszystkim od długości ubezpieczenia wnioskodawcy przed 1 stycznia 1999 r. oraz wysokości uzyskiwanych w tym czasie zarobków. Emerytura hipotetyczna stanowi sumę trzech składników:
- 24% kwoty bazowej z II kwartału 1998 r. (tj. 1220,89 zł) x współczynnik p (tzw. część socjalna emerytury hipotetycznej),
- po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych (część emerytury hipotetycznej należna za okresy składkowe),
- po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych (część emerytury hipotetycznej należna za okresy nieskładkowe).
Wysokość emerytury hipotetycznej jest zatem w znacznej mierze uzależniona od podstawy jej wymiaru. W celu jej obliczenia ZUS porównuje zarobki uzyskane w wybranych latach kalendarzowych do przeciętnych płac z tych lat. W ten sposób, w odniesieniu do każdego roku, otrzymuje procentowy wskaźnik wynagrodzenia do przeciętnej płacy. Następnie sumuje te wskaźniki i wylicza średnią arytmetyczną (dzieląc tę sumę przez liczbę uwzględnionych lat z zarobkami). Uzyskany wskaźnik wysokości podstawy wymiaru mnoży przez kwotę bazową z II kwartału 1998 r. (tj. 1220,89 zł) i otrzymuje w ten sposób podstawę wymiaru emerytury hipotetycznej.
Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej wnioskodawca musi wskazać wynagrodzenia uzyskane w wybranych latach kalendarzowych przypadających wyłącznie przed 1 stycznia 1999 r. (z 10 kolejnych lub 20 dowolnie wybranych lat). Do 22 września 2011 r. obowiązywał wymóg, aby 10 kolejnych lat kalendarzowych przypadało w okresie od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r.
Korzystna zmiana przepisów
Nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach, która obowiązuje od 23 września 2011 r., zniosła ograniczenie co do okresu, z którego osoba ubezpieczona może wskazać 10 kolejnych lat kalendarzowych do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego. Obecnie ZUS może uwzględnić przy ustalaniu tej podstawy również kolejne lata przypadające przed 1 stycznia 1980 r.
WAŻNE!
Od 23 września 2011 r. przy ustalaniu kapitału początkowego ZUS może uwzględnić 10 kolejnych lat przypadających również przed 1 stycznia 1980 r.
Przepisy umożliwiające ustalenie podstawy wymiaru kapitału początkowego z 10 kolejnych lat kalendarzowych, obejmujących również okres przypadający przed 1 stycznia 1980 r., mają zastosowanie nie tylko do nowych wniosków o ustalenie tego kapitału złożonych po wejściu jej w życie, ale również do wniosków zgłoszonych wcześniej. ZUS może zastosować nowe zasady również do osób, którym już ustalił kapitał początkowy, a nawet obliczył emeryturę z uwzględnieniem tego kapitału. W celu ponownego wyliczenia kapitału początkowego należy wystąpić z odpowiednim wnioskiem w tej sprawie. Do tego wniosku należy dołączyć dokument (najlepiej zaświadczenie płatnika składek) potwierdzający wynagrodzenia uzyskane przed 1 stycznia 1980 r., chyba że został on już wcześniej dostarczony do ZUS jako załącznik do wniosku o ustalenie kapitału początkowego.
Przeliczenie kapitału początkowego z urzędu
Jeśli ubezpieczony nie wystąpi z wnioskiem o ponowne ustalenie kapitału początkowego z uwzględnieniem nowych regulacji, ZUS przeliczy z urzędu ten kapitał obliczając na przyszłość emeryturę, jeżeli takie przeliczenie będzie dla ubezpieczonego korzystniejsze, a w aktach sprawy będzie znajdował się dokument pozwalający na jego dokonanie.
Z pytania wynika, że Państwa pracownik ma już ustalony kapitał początkowy, ale jeszcze nie zgłosił wniosku o emeryturę. W związku z tym, że przekazując za niego dokumentację potrzebną do ustalenia tego kapitału nie dołączyli Państwo zaświadczenia potwierdzającego wynagrodzenia z okresu przypadającego przed 1 stycznia 1980 r., należy obecnie wystawić pracownikowi taki dokument. Będzie mógł on wtedy, jeszcze przed przejściem na emeryturę, zgłosić do ZUS wniosek o ponowne ustalenie tego kapitału z uwzględnieniem wynagrodzeń z 10 kolejnych lat kalendarzowych obejmujących również lata 1975–1979.
WAŻNE!
Pracodawca, wydający zaświadczenie o zatrudnieniu i zarobkach dla pracownika ubiegającego się o ustalenie kapitału początkowego, powinien uwzględnić w nim również okres sprzed 1980 r.
Przed przejściem pracownika na wcześniejszą emeryturę należy mu również wystawić zaświadczenie potwierdzające zarobki uzyskane po 31 grudnia 1998 r. Świadczenie to bowiem będzie mogło być obliczone według tzw. mieszanych zasad (20% emerytury obliczonej na starych zasadach i 80% emerytury obliczonej ze składek i kapitału początkowego), jeśli taki sposób obliczenia będzie dla niego korzystniejszy od wyliczenia świadczenia całkowicie „po nowemu”. Ustalając część emerytury obliczoną według dotychczasowych zasad ZUS obliczy podstawę jej wymiaru z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego 20-lecia przypadającego przed rokiem zgłoszenia wniosku o to świadczenie lub z 20 dowolnie wybranych lat przypadających przed tym rokiem. Przy ustalaniu tej części emerytury będzie więc możliwe uwzględnienie również zarobków za okres po 31 grudnia 1998 r.
Podstawa prawna:
- art. 15, art. 26, art. 173–177 i art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
- art. 1–2 ustawy z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. Nr 187, poz. 1112).