Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy oraz tzw. starej emerytury (ustalanej dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. oraz dla tych spośród urodzonych po 1948 r., którzy do końca 2008 r. spełnili warunki do uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych) jest uzależniona w dużej mierze od kwoty bazowej obowiązującej w dniu powstania prawa do świadczenia.
ZUS stosuje ją dwukrotnie przy obliczaniu emerytury lub renty, tj.:
- w pierwszej kolejności przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia (przez pomnożenie kwoty bazowej przez wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty będący wypadkową zarobków wnioskodawcy ze wskazanych lat oraz przeciętnych płac z tych lat), a następnie
- przy wyliczaniu części socjalnej świadczenia, która stanowi 24% kwoty bazowej.
Kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto w gospodarce narodowej pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne w poprzednim roku kalendarzowym. Podawana jest do publicznej wiadomości przez Prezesa GUS w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” w terminie do 7. roboczego dnia lutego każdego roku. Obowiązuje od 1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego.
Kwota bazowa obowiązująca od 1 marca 2012 r. wynosi 2974,69 zł i jest wyższa od dotychczasowej (2822,66 zł) o ponad 150 zł. Ma ona zastosowanie przede wszystkim do nowo przyznawanych świadczeń. W określonych przypadkach mogą z niej jednak skorzystać również osoby uprawnione już do emerytury lub renty.
Wyższy wskaźnik zarobków
Emeryci i renciści, którzy pracowali po przyznaniu swojego świadczenia mogą ubiegać się o ponowne jego obliczenie na podstawie art. 110 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
Aby skorzystać z możliwości ponownego obliczenia emerytury lub renty, muszą spełnić łącznie następujące warunki:
- wskazać do ponownego ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty zarobki przypadające w całości lub w części po przyznaniu tego świadczenia,
- wnioskować o obliczenie podstawy wymiaru emerytury lub renty z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego 20-lecia przypadającego przed rokiem złożenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia lub też z 20 dowolnych lat z całego okresu ubezpieczenia sprzed roku złożenia tego wniosku,
- legitymować się wyższym wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru z nowo wskazanego okresu w stosunku do wskaźnika obliczonego poprzednio.
W przypadku gdy zachodzą przesłanki do ponownego ustalenia emerytury lub renty w myśl art. 110 ustawy emerytalnej, ZUS stosuje kwotę bazową obowiązującą w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie świadczenia. Nowa „bazówka” ma zastosowanie zarówno do obliczenia podstawy wymiaru emerytury lub renty, jak i do ustalenia części socjalnej świadczenia.
ZUS może dokonać przeliczenia podstawy wymiaru emerytury i ponownego ustalenia tego świadczenia tylko wtedy, gdy osoba uprawniona zgłosi w tej sprawie wniosek. Jeśli do tego przeliczenia wskazuje ona nowe nieuwzględnione wcześniej wynagrodzenia, do wniosku powinien być dołączony dokument potwierdzający uzyskiwanie tych zarobków. W tym celu pracodawca, który zatrudniał (zatrudnia) emeryta lub rencistę, powinien wystawić na jego żądanie zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu na druku ZUS Rp-7.
Przykład
Maria D. nabyła prawo do emerytury w grudniu 2008 r. ZUS ustalił jej podstawę wymiaru świadczenia z uwzględnieniem zarobków uzyskanych w latach 1998–2007. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wyniósł 106,50%. W styczniu 2009 r. uprawniona ponownie podjęła pracę, którą wykonywała do 31 maja 2012 r. W związku z ustaniem zatrudnienia pracodawca wystawił jej świadectwo pracy oraz zaświadczenie potwierdzające zarobki uzyskane w latach 2008–2012. Na początku czerwca br. zgłosiła wniosek o ponowne ustalenie emerytury z uwzględnieniem zarobków przypadających częściowo po przyznaniu tego świadczenia, tj. z lat 2002–2011. Nowo obliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wyniósł 111,80%. W związku z tym ZUS ustalił podstawę wymiaru oraz cześć socjalną świadczenia z zastosowaniem nowej kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2012 r., wynoszącej 2974,69 zł.
Przeliczenie z niższymi zarobkami
W pewnych sytuacjach emerytura lub renta może zostać przeliczona przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej również wtedy, gdy nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia jest niższy od poprzednio wyliczonego. Po pierwsze, jest to możliwe, gdy emeryt lub rencista od dnia ustalenia prawa do świadczenia do dnia zgłoszenia wniosku o przeliczenie jego podstawy wymiaru nie pobierał emerytury lub renty (nawet za jeden miesiąc) wskutek zawieszenia prawa do tego świadczenia.
Drugi wyjątek od wymogu legitymowania się wyższym wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru świadczenia dotyczy sytuacji, gdy osoba zainteresowana wskazuje zarobki osiągnięte w całości po przyznaniu emerytury lub renty, a nowy wskaźnik wynosi co najmniej 130%.
Przykłady
Tomasz M. uzyskał prawo do emerytury w czerwcu 2011 r. Dokonując jej obliczenia, ZUS zastosował kwotę bazową wynoszącą 2822,66 zł. Podstawa wymiaru świadczenia została obliczona z uwzględnieniem zarobków z lat 2001–2010. Wskaźnik wysokości tej podstawy ustalony z tych lat wyniósł 110,25%. W związku z kontynuowaniem zatrudnienia ZUS zawiesił uprawnionemu emeryturę od razu po jej przyznaniu. W maju 2012 r., tuż po rozwiązaniu stosunku pracy, uprawniony zgłosił wniosek o ponowne obliczenie podstawy wymiaru emerytury z uwzględnieniem zarobków uzyskanych w latach 2002–2011, a więc częściowo przypadających po przyznaniu emerytury. Nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 109,20%, a więc był niższy od wskaźnika obliczonego poprzednio. Ponieważ jednak emerytura była dotychczas zawieszona, ZUS ponownie obliczył podstawę wymiaru i wysokość świadczenia z zastosowaniem nowej kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2012 r. wynoszącej 2974,69 zł.
***
Maria K. od 1 lipca 2001 r. ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Wskaźnik wysokości podstawy świadczenia został ustalony z lat 1991–2000 i wyniósł 135%. Ubezpieczona od 1 stycznia 2002 r. podjęła ponownie zatrudnienie. W maju 2012 r. zgłosiła wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru renty z uwzględnieniem całkowicie nowych wynagrodzeń uzyskanych w latach 2002–2011. Były one nieco niższe od zarobków przyjętych poprzednio do obliczenia renty. W związku z tym nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wyniósł 133,50%. Ponieważ jednak nie był on niższy od 130%, a ubezpieczona wskazała zarobki w całości przypadające po przyznaniu renty, ZUS dokonał przeliczenia podstawy jej wymiaru z zastosowaniem nowej kwoty bazowej wynoszącej 2974,69 zł.
Podstawa prawna:
- art. 15, 53 i 110 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).