Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują, że odwołanie od decyzji w sprawie emerytury lub renty można wnieść w terminie miesiąca od dnia doręczenia jej odpisu. Jeśli ZUS nie wydał decyzji w ciągu 2 miesięcy od daty złożenia wniosku o świadczenie lub o ponowne ustalenie jego wysokości, wniesienie odwołania możliwe jest w każdym czasie po upływie tych 2 miesięcy.
Właściwy do rozpoznania odwołania jest sąd okręgowy – sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania osoba odwołująca się od decyzji. Zanim jednak do tego dojdzie, odwołanie musi trafić do organu, który wydał decyzję. Stąd też zasadą jest, że osoba zainteresowana powinna dostarczyć odwołanie na piśmie (wysłać za pośrednictwem poczty) do jednostki ZUS, która ją wydała. Może ona również złożyć odwołanie ustnie do protokołu sporządzonego przez tę placówkę. Odwołanie od wydanej przez ZUS decyzji może być również złożone do protokołu w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy albo w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej. Jednak i w tym przypadku sąd niezwłocznie przekazuje protokół do właściwej placówki ZUS.
Zmiana decyzji przez ZUS
W ciągu 30 dni od daty złożenia odwołania ZUS może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję. W takiej sytuacji wydaje nową decyzję w sprawie świadczenia, nie nadając odwołaniu dalszego biegu. W przeciwnym razie, nie później niż w ciągu 30 dni od dnia złożenia odwołania przez wnioskodawcę, ZUS jest zobowiązany przekazać je (wraz z aktami sprawy oraz uzasadnieniem) do właściwego sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. W tym czasie jednak organ ten może również sam zmienić decyzję, uchylając poprzednią i wydając nową. Jeśli tak zrobi, wówczas nie nadaje odwołaniu dalszego biegu.
Zmiana decyzji przez ZUS jest możliwa również już po przekazaniu odwołania do sądu, aż do czasu wydania wyroku w rozpatrywanej sprawie. Jeśli nowa decyzja organu rentowego będzie uwzględniała żądanie osoby zainteresowanej w całości lub w części, postępowanie sądowe zostanie w takiej sytuacji umorzone.
Nieco inna procedura postępowania od wyżej przedstawionej może mieć miejsce w przypadku, gdy osoba zainteresowana ubiega się o świadczenie uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Jeśli w odwołaniu od decyzji wskazuje ona nowe okoliczności dotyczące tej niezdolności powstałe po dniu wydania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS bądź takie, których daty powstania nie można ustalić, ZUS nie przekazuje odwołania do sądu. W takim przypadku sprawa jest kierowana do ponownego rozpatrzenia przez lekarza orzecznika ZUS. Na podstawie tego orzeczenia organ rentowy wydaje nową decyzję, od której również przysługuje odwołanie do sądu.
Postępowanie przed sądem
W wyniku złożenia odwołania sąd podejmuje czynności określone w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Przede wszystkim sprawdza, czy nastąpiło ono w ustawowym terminie miesiąca od dnia doręczenia odpisu decyzji. Jeśli termin ten został przekroczony, wówczas sąd odrzuca odwołanie, nie nadając sprawie dalszego biegu. Jedynie wówczas, gdy przekroczenie terminu było niewielkie i nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd przystępuje do rozpatrzenia sprawy.
Sąd dokonuje również sprawdzenia odwołania pod względem formalnym. Jeśli występują w tym zakresie jakieś błędy lub braki, wówczas wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do jego poprawienia lub uzupełnienia.
W ramach prowadzonego postępowania sąd dokonuje wszechstronnego zbadania sprawy. W tym celu może m.in. zlecić przeprowadzenie dodatkowych dowodów wykraczających poza materiał dowodowy dostarczony przez osobę, która złożyła odwołanie (np. z zeznań świadków, z opinii biegłego lekarza itd.). Sąd albo oddala odwołanie (jeśli nie ma podstaw do jego uwzględnienia), albo je uwzględnia, zmieniając zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzekając co do istoty sprawy. W przypadku gdy odwołanie zostało wniesione w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy i zostało przez sąd uwzględnione, możliwe są 2 rozwiązania. W takiej sytuacji sąd albo zobowiązuje organ rentowy do wydania decyzji w określonym terminie albo sam orzeka co do istoty sprawy.
Gdy odwołanie dotyczy niezdolności do pracy
Pewne szczególne rozwiązania dotyczące postępowania odwoławczego przed sądem odnoszą się do sytuacji, gdy odwołanie dotyczy świadczenia uzależnionego od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Przede wszystkim sąd może we wspomnianych sprawach orzec merytorycznie (co do istoty sprawy) tylko wtedy, gdy wnioskodawca wyczerpał drogę odwoławczą w ZUS (wnosząc sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej ZUS), a w odwołaniu od decyzji organu rentowego nie wskazał żadnych nowych okoliczności dotyczących niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Wówczas w wyniku przeprowadzonego postępowania sąd może zmienić zaskarżoną decyzję w całości lub w części. Na podstawie wyroku sądu ZUS wydaje wtedy decyzję w sprawie świadczenia.
W pozostałych przypadkach nie dochodzi do merytorycznego rozpatrzenia odwołania przez sąd. Po pierwsze, sąd odrzuca odwołanie, jeśli decyzja organu rentowego została wydana na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, a w odwołaniu od takiej decyzji osoba zainteresowana nie wskazała żadnych nowych okoliczności dotyczących niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Oznacza to, że sąd nie rozpatrzy odwołania w sprawie uzależnionej od stwierdzenia tej niezdolności, jeśli wnioskodawca nie wniósł sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej ZUS.
Inna procedura, choć również niekończąca się merytorycznym rozpatrzeniem sprawy przez sąd, została przewidziana w sytuacji, gdy osoba odwołująca się złożyła wprawdzie sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, ale po upływie przewidzianego terminu, który nie został przez ZUS przywrócony. Jeśli w odwołaniu od decyzji wydanej na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika podnosi tę okoliczność i zdoła udowodnić, że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn od niej niezależnych, wówczas sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi ZUS i umarza postępowanie. W takiej sytuacji ZUS kieruje wniesiony po terminie sprzeciw do rozpatrzenia przez komisję lekarską. W analogiczny sposób sąd postępuje wówczas, gdy osoba zainteresowana nie wskazała wprawdzie w odwołaniu od decyzji nowych okoliczności dotyczących niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, ale takie okoliczności powstały już po dniu złożenia tego odwołania.
Podstawa prawna:
- art. 4778–47714 Kodeksu postępowania cywilnego,
- art. 83 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).