Waloryzacja świadczeń emerytalno-rentowych w poprzednich latach była przeprowadzana przy zastosowaniu procentowego wskaźnika waloryzacji, który uwzględniał podawane przez GUS wskaźniki z roku poprzedzającego podwyżkę, dotyczące poziomu inflacji oraz – w pewnej części – realnego wzrostu płac. Wszystkie świadczenia były podwyższane o ten sam procent. Najwięcej na marcowej waloryzacji zyskiwały osoby uprawnione do wysokich świadczeń, a najmniej – uprawnieni do niewielkiej emerytury, renty lub innego świadczenia. Tym razem będzie inaczej. Na nowej waloryzacji najwięcej zyskają osoby, które pobierają niskie świadczenia.
Waloryzacja kwotowa
Tegoroczna waloryzacja przewiduje jednakową dla wszystkich podwyżkę świadczeń emerytalno-rentowych. Polega ona na dodaniu kwoty 71 zł do wysokości świadczenia przysługującego 29 lutego 2012 r. Taki sposób waloryzacji dotyczy następujących świadczeń wypłacanych przez ZUS:
- emerytur,
- okresowych emerytur kapitałowych,
- emerytur pomostowych,
- nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych,
- rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
- rent szkoleniowych,
- rent rodzinnych,
- rent socjalnych,
- rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową oraz rent rodzinnych po osobach uprawnionych do tych świadczeń,
- rent inwalidów wojennych i wojskowych oraz rent rodzinnych po tych inwalidach,
- świadczeń dla cywilnych niewidomych ofiar działań wojennych.
Waloryzacji podlegają świadczenia przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 marca br., do których prawo powstało przed tym dniem. Zatem z marcowej waloryzacji wyłączone są świadczenia przyznane na wniosek zgłoszony:
- po 29 lutego 2012 r., choćby prawo do wnioskowanego świadczenia powstało przed 1 marca br.,
- przed 1 marca 2012 r., jeśli prawo do wnioskowanego świadczenia powstało już po 29 lutego br.
Jednak niektóre osoby, których nie obejmuje waloryzacja, mogą skorzystać na nowej, wyższej kwocie bazowej obowiązującej od 1 marca br. Wynosi ona 2974,69 zł i jest wyższa od dotychczasowej (2822,66 zł) o ponad 150 zł. Nowa kwota bazowa ma zastosowanie wyłącznie do tych osób, które ubiegają się o świadczenia obliczane na tzw. dotychczasowych zasadach, tj. do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz tzw. starej emerytury przyznawanej na ogół osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r.
PRZYKŁADY
Anna G. jest uprawniona do wcześniejszej emerytury, której wysokość ustalona na 29 lutego br. wynosi 1250,50 zł. Z kolei jej mąż ma prawo do emerytury pomostowej, która na koniec lutego br. wynosi 2240,30 zł. Od 1 marca br. przysługujące im świadczenia podlegają podwyższeniu o 71 zł: emerytura Anny G. do kwoty 1321,50 zł, a emerytura pomostowa dla jej męża do kwoty 2311,30 zł.
Janina R. 15 lutego 2012 r. ukończyła 60 lat, spełniając tym samym jedyny warunek wymagany do przyznania tzw. nowej emerytury. Kilka dni później zgłosiła wniosek o przyznanie tego świadczenia. Na początku marca br. ZUS wydał decyzję ustalającą prawo do emerytury od dnia ukończenia 60 lat, tj. od 15 lutego br. Świadczenie to podlega waloryzacji od 1 marca br.
Marek D. 27 lutego br. zgłosił wniosek o przyznanie tzw. starej emerytury. Wymóg udowodnienia 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych wnioskodawca spełniał w dniu zgłoszenia wniosku, ale wymagany wiek ukończył dopiero 2 marca 2012 r. W związku z tym ZUS wyda decyzję przyznającą emeryturę od 2 marca 2012 r. Świadczenie nie będzie więc objęte tegoroczną waloryzacją, ale zostanie obliczone przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca br., wynoszącej 2974,69 zł.
Kto nie otrzyma pełnej podwyżki
Niższą podwyżkę świadczeń otrzymają od 1 marca br. osoby uprawnione do rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy (zarówno „z ogólnego stanu zdrowia”, jak i rent wypadkowych). Ich świadczenia wynoszą 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Zatem od 1 marca br. zostaną one podwyższone o kwotę 53,25 zł (tj. 75% z 71 zł).
Pełnej podwyżki nie otrzymają również osoby uprawnione do emerytury w wysokości niższej od kwoty najniższego świadczenia. Dotyczy to emerytów, którzy nie udowodnili stażu ubezpieczeniowego w wysokości 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, co spowodowało, że ZUS nie mógł podwyższyć faktycznie wyliczonej im emerytury do kwoty najniższego świadczenia. W ramach waloryzacji od 1 marca br. ZUS nie powiększa tak obliczonej dotychczasowej emerytury o 71 zł, ale o kwotę odpowiednio niższą, ustaloną proporcjonalnie do wysokości tej emerytury. Proporcja ta jest wyliczana jako stosunek kwoty świadczenia w wysokości obowiązującej 29 lutego br. do obowiązującej w tym dniu kwoty najniższej emerytury. Następnie kwotę 71 zł ZUS mnoży przez wskaźnik uzyskany w wyniku zastosowania wspomnianej proporcji. W ten sposób uzyskuje kwotę, o którą powiększa dotychczasową wysokość świadczenia.
PRZYKŁAD
Maria G. od października 2011 r. jest uprawniona do emerytury. W trakcie zatrudnienia uzyskiwała bardzo niskie zarobki i miała wiele przerw w ubezpieczeniu, co spowodowało, że wyliczona wysokość świadczenia jest niższa od minimalnej emerytury. Z uwagi na to, że ubezpieczona nie udowodniła wymaganych 20 lat składkowych i nieskładkowych, ZUS nie podwyższył wyliczonego świadczenia do najniższej emerytury obowiązującej od marca 2011 r. do lutego br. (728,18 zł). Na koniec lutego br. kwota emerytury przysługującej Marii G. wynosiła 704,60 zł. W celu ustalenia kwoty podwyżki świadczenia od 1 marca br. ZUS ustalił proporcję kwoty 704,60 zł do kwoty 728,18 zł, która wyniosła 96,76%. Emerytura została więc podwyższona o 68,70 zł (71 zł x 96,76%).
Podwyższenie podstawy wymiaru
ZUS waloryzuje również od 1 marca 2012 r. podstawę wymiaru świadczeń obliczanych na tzw. dotychczasowych zasadach w celu zachowania jej realnej wysokości oraz właściwej relacji do zwaloryzowanej wysokości tych świadczeń. Jest to konieczne przede wszystkim ze względu na mechanizm ponownego ustalania świadczeń przez doliczenie nieuwzględnionych wcześniej okresów składkowych i nieskładkowych. Doliczając te okresy do wymiaru świadczenia ZUS mnoży bowiem po 1,3% zwaloryzowanej podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych oraz po 0,7% tej podstawy za każdy rok okresów nieskładkowych. Waloryzacja podstawy wymiaru jest również konieczna na wypadek, gdyby w przyszłości świadczeniobiorca zgłosił wniosek o przyznanie innego świadczenia. Emerytura na tzw. dotychczasowych zasadach przyznawana osobie pobierającej wcześniej rentę z tytułu niezdolności do pracy może być bowiem obliczona od zwaloryzowanej podstawy wymiaru tej renty. Z kolei emerytura na tzw. dotychczasowych zasadach przyznawana osobie uprawnionej do emerytury na podstawie innego przepisu zawsze jest ustalana od zwaloryzowanej podstawy wymiaru dotychczasowego świadczenia.
Przepisy przewidują specjalny mechanizm waloryzacji podstawy wymiaru emerytury lub renty, sprowadzający się do podwyższenia tej podstawy o taki sam procent, o jaki wzrosło świadczenie. W tym celu ZUS ustala specjalny wskaźnik dzieląc zwaloryzowaną kwotę świadczenia przez kwotę tego świadczenia ustaloną na dzień poprzedzający termin waloryzacji. Następnie mnoży dotychczasową podstawę wymiaru przez uzyskany wskaźnik. Kwota wynikająca z tego wyliczenia stanowi zwaloryzowaną podstawę wymiaru świadczenia.
PRZYKŁAD
Andrzej D. ma ustalone prawo do emerytury od 1 czerwca 2011 r. Wysokość świadczenia 29 lutego 2012 r. wynosiła 1526,73 zł, a podstawa wymiaru 2812,22 zł. Kwota emerytury po waloryzacji od 1 marca br. wynosi 1597,73 zł (1526,73 zł + 71 zł). Wskaźnik zwaloryzowanej kwoty świadczenia do kwoty emerytury przed waloryzacją zostanie ustalony na poziomie 104,65% (1597,73 zł do 1526,73 zł). W celu waloryzacji od 1 marca br. podstawy wymiaru emerytury ZUS pomnoży dotychczasową kwotę tej podstawy (2812,22 zł) przez wyliczony wskaźnik (104,65%). Zwaloryzowana podstawa wymiaru emerytury wyniesie więc 2942,99 zł.
Nowe kwoty najniższych świadczeń, dodatków i maksymalnych zmniejszeń
Od 1 marca br. obowiązują również nowe kwoty najniższych emerytur i rent. Dotychczasowa najniższa emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz renta rodzinna wzrosły o 71 zł do kwoty 799,18 zł (z dotychczasowych 728,18 zł). Natomiast kwota renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy jest od 1 marca br. wyższa o 53,25 zł (tj. 75% z 71 zł) i wynosi 613,38 zł (wcześniej 560,13 zł).
Od 1 marca br. wzrastają również najniższe kwoty tzw. rent wypadkowych, które zgodnie z przepisami stanowią 120% renty z tytułu niezdolności do pracy. W wyniku waloryzacji wynoszą one:
- 959,02 zł – renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową oraz renta rodzinna wypadkowa,
- 736,06 zł – renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową.
Od 1 marca br. podwyższeniu podlegają również dodatki i świadczenia przysługujące do emerytury lub renty. Dotychczasowe ich kwoty zostały pomnożone przez wskaźnik waloryzacji w wysokości 104,8% i wynoszą obecnie:
- dodatek pielęgnacyjny i dodatek za tajne nauczanie 195,67 zł,
- dodatek dla sieroty zupełnej – 367,79 zł,
- dodatek pielęgnacyjny dla inwalidy wojennego całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji – 293,51 zł,
- dodatek kombatancki –195,67 zł,
- dodatek kompensacyjny – 29,35 zł,
- świadczenie pieniężne dla żołnierzy zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianych w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywania rud uranu i batalionach budowlanych, a także świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR, w zależności od liczby pełnych miesięcy trwania pracy – od 9,81 zł (za jeden pełny miesiąc) do 195,67 zł (za 20 pełnych miesięcy).
Podwyższeniu wskaźnikiem waloryzacji 104,8% podlegają również od 1 marca br. dotychczasowe kwoty maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent z tytułu osiągania przychodów w wysokości między 70% a 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Obecnie wynoszą one:
- 528,00 zł – dla emerytur i rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
- 396,03 zł – dla rent z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
- 448,83 zł – dla rent rodzinnych, do których jest uprawniona jedna osoba.
Podwyższenie rent socjalnych
Na takich samych zasadach, jak emerytury i renty ZUS podwyższy od 1 marca br. również renty socjalne, do których prawo powstało najpóźniej 29 lutego br. Dotychczasowa wysokość tych świadczeń (stanowiąca 84% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) była jednakowa dla wszystkich uprawnionych i wynosiła 611,67 zł. W ramach tegorocznej waloryzacji ZUS dodaje do tej kwoty 71 zł. Zatem nowa wysokość rent socjalnych przysługujących przed 1 marca br. wynosi obecnie 682,67 zł. W takiej też wysokości od 1 marca br. przysługuje świadczenie pieniężne dla cywilnych niewidomych ofiar działań wojennych, do którego prawo powstało przed tą datą.
Waloryzacji od 1 marca br. podlegają również kwoty renty socjalnej przysługującej osobie tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, a także świadczenia pieniężnego dla cywilnych niewidomych ofiar działań wojennych uprawnionych do innych świadczeń (przysługujących w wysokości 50% kwoty renty socjalnej). W wyniku podwyżki o 35,50 zł kwoty te wynoszą obecnie 341,34 zł.
Osoby, które nabędą prawo do renty socjalnej po 29 lutego br., otrzymają tę rentę w nowej wysokości obowiązującej od 1 marca br., która jednak nie została ustalona przez dodanie 71 zł do dotychczas obowiązującej kwoty. Ustawodawca utrzymał zasadę, zgodnie z którą wysokość renty socjalnej wynosi 84% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W związku z tym, że od 1 marca br. kwota tej renty została ustalona na poziomie 799,18 zł, wysokość renty socjalnej, do której prawo powstało po 29 lutego br., wynosi 671,31 zł. W takiej też wysokości przysługuje świadczenie pieniężne dla cywilnych niewidomych ofiar działań wojennych, do którego prawo powstało po 29 lutego br. Jeśli prawo do renty socjalnej nabywa po tej dacie osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności, a świadczenie pieniężne – cywilna niewidoma ofiara działań wojennych uprawniona do innego świadczenia – nowo przyznawana renta lub świadczenie pieniężne wynosi 335,66 zł.
Zmianie ulegają również warunki jednoczesnego pobierania renty socjalnej oraz renty rodzinnej. Od 1 marca br., w przypadku zbiegu prawa do tych świadczeń, renta socjalna nie przysługuje, jeśli wysokość renty rodzinnej przekracza kwotę 1598,36 zł (tj. 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy). W przypadku gdy próg ten nie zostanie przekroczony, ZUS ustali rentę socjalną w taki sposób, aby łączna wysokość obu świadczeń nie przekraczała kwoty 1598,36 zł. Tak zmniejszona renta socjalna nie może być niższa niż 10% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (od 1 marca br. – 79,92 zł).
PRZYKŁAD
Adam K. na początku marca zgłosił wniosek o przyznanie renty socjalnej. ZUS ustalił mu prawo do tego świadczenia od 1 marca br. Wysokość renty jest równa kwocie tego świadczenia obowiązującej od 1 marca br., tj. 671,31 zł.
PRZYKŁAD
Hanna D. od 2 lat jest uprawniona do renty rodzinnej oraz renty socjalnej. Kwoty tych świadczeń przed waloryzacją od 1 marca br. wynosiły odpowiednio 1422,59 zł oraz 611,67 zł. Suma obydwu świadczeń (2034,26 zł) przekraczała o 577,90 zł 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy obowiązującej przed 1 marca br. (1456,36 zł). W związku z tym renta socjalna była obniżona do minimalnej gwarantowanej kwoty, tj. do 72,82 zł. W wyniku waloryzacji od 1 marca br. renta rodzinna wzrosła do kwoty 1493,59 zł, a renta socjalna – do kwoty 682,67 zł. Ponieważ ich suma (2176,26 zł) nadal znacznie przekracza 200% obowiązującej od 1 marca br. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (1598,36 zł), renta rodzinna przysługuje Hannie D. w wysokości 1493,59 zł, a renta socjalna w minimalnej gwarantowanej kwocie obowiązującej od 1 marca br., tj. 79,92 zł.
Waloryzacja świadczeń i zasiłków przedemerytalnych
Od 1 marca 2012 r. ZUS podwyższa również zasiłki i świadczenia przedemerytalne. Podlegają one waloryzacji przez dodanie 71 zł do kwoty tych świadczeń, ustalonej na 29 lutego br. Od 1 marca br. o 71 zł wzrosła również kwota nowo przyznawanego świadczenia przedemerytalnego. Wynosi ona obecnie 938,25 zł.
W ramach tegorocznej podwyżki wzrosła również gwarantowana kwota świadczenia i zasiłku przedemerytalnego zmniejszanego wskutek osiągania przychodu nieprzekraczającego granicznej kwoty przychodu, ale wyższego od dopuszczalnej kwoty przychodu. Ustawodawca dodał do dotychczasowej gwarantowanej kwoty świadczenia połowę kwoty waloryzacji, tj. 35,50 zł. Wspomniana gwarancja wynosi obecnie 469,12 zł.
PRZYKŁAD
Joanna P. na początku marca 2012 r. zgłosiła wniosek o świadczenie przedemerytalne. Jeśli ZUS przyzna jej to świadczenie, będzie ono wynosiło 938,25 zł. Za dwa miesiące Joanna P. zamierza ponownie podjąć zatrudnienie w ramach stosunku pracy i osiągać przychód w wysokości wyższej od dopuszczalnej kwoty przychodu, a nieprzekraczającej granicznej kwoty przychodu. W takim przypadku ZUS zmniejszy jej świadczenie o kwotę przekroczenia pierwszego limitu. W wyniku tego zmniejszenia świadczenie nie będzie mogło być niższe niż gwarantowana kwota ustalona od 1 marca br. na poziomie 469,12 zł.
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego
Prezydent skierował 10 lutego br. wniosek o zbadanie zgodności z konstytucją ustawy wprowadzającej kwotową waloryzację emerytur i rent. Waloryzację tę zaskarżył także Rzecznik Praw Obywatelskich. Ustawa wprowadzająca kwotową waloryzację będzie stosowana do czasu rozpatrzenia skargi Prezydenta i Rzecznika Praw Obywatelskich oraz ewentualnego uznania jej za niezgodną z konstytucją. Jeżeli Trybunał uzna, że ustawa jest niezgodna z konstytucją, emeryci, którzy stracili na marcowej waloryzacji, będą mogli złożyć wniosek do ZUS o wznowienie postępowania i o wyrównanie świadczenia. Niezależnie jednak od decyzji Trybunału pieniądze uzyskane z tegorocznej waloryzacji nie zostaną odebrane najuboższym emerytom i rencistom.
Podstawa prawna:
- ustawa z 13 stycznia 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 118),
- komunikat Prezesa GUS z 9 lutego 2011 r. w sprawie kwoty bazowej w 2010 r. (M.P. Nr 11, poz. 121),
- komunikat Prezesa GUS z 9 lutego 2012 r. w sprawie kwoty bazowej w 2011 r. (M.P. z 2012 r. poz. 68).