Staż emerytalny ma bardzo duży wpływ na wysokość emerytury obliczanej według tzw. dotychczasowych zasad. Mają one zastosowanie przede wszystkim do osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Mogą z nich jednak skorzystać również osoby młodsze, które przechodzą na wcześniejszą emeryturę.
Dłuższy staż emerytalny
Obliczając emeryturę według starych zasad, ZUS ustala część świadczenia przysługującą za okresy składkowe (mnożąc po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok udowodnionych okresów składkowych) oraz część należną za okresy nieskładkowe (mnożąc po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok przebytych okresów nieskładkowych). Oznacza to, że im większy okres stażu wnioskodawca zdołał udowodnić, tym wyższą emeryturę może otrzymać z ZUS.
Okresy składkowe to najkrócej mówiąc okresy aktywności zawodowej, w tym m.in. okresy pozostawania w stosunku pracy, wykonywania pracy nakładczej czy też prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast okresy nieskładkowe to okresy braku aktywności zawodowej, za które nie była opłacana składka na ubezpieczenia społeczne (m.in. okresy pobierania świadczeń chorobowych, studiów wyższych, przebywania na urlopie wychowawczym, a także pobierania zasiłku bądź świadczenia przedemerytalnego).
Raz ustalony staż emerytalny może zostać następnie przeliczony. Osoba uprawniona ma bowiem prawo zażądać doliczenia nieuwzględnionych wcześniej okresów składkowych i nieskładkowych. Mogą to być okresy przebyte przed przyznaniem świadczenia (niezaliczone np. z powodu braku dokumentów), ale przede wszystkim okresy, które miały miejsce już po nabyciu uprawnień emerytalnych. Do tych ostatnich można zaliczyć np. okresy pozostawania w stosunku pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej, które miały miejsce po przyznaniu emerytury.
Przykład
Ubezpieczona (urodzona 12 czerwca 1948 r.) ma przyznaną emeryturę od marca 2009 r. Nie mogła wtedy przedstawić wszystkich dokumentów potwierdzających okresy wykonywanej pracy. ZUS nie uwzględnił ich więc w wymiarze emerytury. Na początku 2010 r. dotarła do tych dokumentów i dostarczyła do placówki ZUS wypłacającej świadczenie. W związku z tym może ubiegać się o doliczenie okresów, które potwierdza ta dokumentacja.
Bez doliczania okresów
Doliczenie okresów składkowych i nieskładkowych przebytych po przyznaniu świadczenia nie jest możliwe w przypadku emerytury ustalanej na nowych zasadach, w tym również emerytury obliczanej w mieszanej wysokości. Przypomnijmy, że ta ostatnia ustalana jest dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które wiek emerytalny ukończą w latach 2009–2013 oraz spełnią inne wymagane warunki. Taka emerytura składa się w pewnej części ze świadczenia obliczonego „po staremu”, a w pozostałej części z emerytury obliczonej według nowych zasad.
Część emerytury mieszanej obliczona na dotychczasowych zasadach może być ponownie ustalona przez doliczenie okresów składkowych lub nieskładkowych. Okresy te muszą jednak przypadać zawsze przed dniem, od którego została przyznana emerytura. Jeśli miały miejsce później – nie mogą być doliczone do stażu emerytalnego.
Świadczeniobiorca pracujący po przyznaniu emerytury ustalanej na nowych zasadach może się ubiegać jedynie o uwzględnienie składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na indywidualnym koncie w ZUS za okres ubezpieczenia przypadający po przyznaniu emerytury.
Przykład
Ubezpieczona od czerwca 2009 r. ma przyznaną emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Emerytura ta została obliczona według mieszanych zasad. Po przyznaniu świadczenia uprawniona ponownie nawiązała stosunek pracy, w którym nadal pozostaje. Mimo to nie może ubiegać się o doliczenie nowego okresu ubezpieczenia do stażu emerytalnego ustalonego w „starej” części emerytury. Może natomiast zgłosić wniosek o doliczenie składek zewidencjonowanych na koncie w ZUS po przyznaniu świadczenia.
Przeliczenie stażu emerytalnego
Doliczenie okresów składkowych i nieskładkowych polega na dodaniu do dotychczasowej kwoty świadczenia odpowiednio po 1,3% lub 0,7% podstawy wymiaru ustalonej w wyniku waloryzacji za każdy rok tych okresów. Tak jak w przypadku pierwszego obliczenia emerytury tak i przy ponownym ustalaniu jej wysokości okresy składkowe ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Przeliczenie stażu emerytalnego następuje zawsze na wniosek emeryta. Wniosek powinien zostać zgłoszony w placówce ZUS wypłacającej świadczenie. Do wniosku trzeba dołączyć dokument potwierdzający okresy składkowe i nieskładkowe (np. świadectwo pracy lub zaświadczenie pracodawcy, zaświadczenie uczelni wyższej itp.).
Jeśli świadczeniobiorca wnioskuje o doliczenie okresów sprzed przyznania emerytury, może wystąpić z odpowiednim wnioskiem w każdym czasie. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy aktualnie jest objęty ubezpieczeniami społecznymi, czy też nie pozostaje w ubezpieczeniu.
Dużo ostrzejsze wymogi obowiązują przy składaniu wniosku o doliczenie stażu przypadającego po przyznaniu emerytury. Wniosek taki może być złożony najwcześniej po zakończeniu kwartału kalendarzowego, a więc nie wcześniej niż w styczniu, kwietniu, lipcu i październiku danego roku. Jedynie wówczas, gdy ubezpieczenie ustało w trakcie kwartału, wniosek o doliczenie okresów składkowych lub nieskładkowych można zgłosić w każdym czasie po ustaniu tego ubezpieczenia.
Należy podkreślić, że ZUS ustala wysokość emerytury z uwzględnieniem doliczonych okresów od miesiąca zgłoszenia wniosku. Tak więc osoba, która ma takie okresy, powinna jak najszybciej wnioskować o ich doliczenie, uwzględniając oczywiście wspomniane wyżej ograniczenia co do czasu zgłoszenia wniosku.
Doliczanie okresów nieskładkowych
Przy ustalaniu wysokości emerytury obowiązuje zasada, zgodnie z którą okresy nieskładkowe podlegają uwzględnieniu w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Oznacza to, że w przypadku gdy ZUS uwzględnił przy obliczeniu kwoty świadczenia okresy nieskładkowe w maksymalnym wymiarze, nie może doliczyć kolejnych okresów nieskładkowych.
Może się zdarzyć, że ZUS nie uwzględnił wcześniej wszystkich okresów nieskładkowych, gdyż musiał je ograniczyć do 1/3 składkowych. Jeśli osoba uprawniona wnioskuje następnie o doliczenie nowych okresów składkowych, ZUS – uwzględniając te okresy – dolicza automatycznie określoną część nieuwzględnionych wcześniej okresów nieskładkowych. Dokonuje tego bez konieczności składania odrębnego wniosku i tylko w takim wymiarze, aby okresy nieskładkowe nie przekraczały po doliczeniu 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
Podstawa prawna:
- art. 53, art. 112, 113, art. 114 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).