„Pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy (uchwała SN z 2 września 2009 r., II UZP 6/09)”.
Podleganie ubezpieczeniom przez pracownika
Pracownicy podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej dalej ustawą systemową).
Ustawodawca posługuje się przy tym własną, nieco odmienną od kodeksowej, definicją, zgodnie z którą za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, a także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust 2a ustawy systemowej).
Konsekwencją poszerzenia pojęcia „pracownik” na potrzeby ubezpieczeń społecznych i uznania za pracownika osobę, która faktycznie wykonuje czynności w ramach umowy cywilnoprawnej na rzecz swojego pracodawcy, jest objęcie jej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi tak jak pracownika.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniami określonymi odrębnymi przepisami.
Natomiast dla osób wykonujących pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej – jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy – w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód uzyskany z tytułu zawartej umowy cywilnoprawnej. Oznacza to, że od przychodu z tytułu wykonywania umowy cywilnoprawnej składki powinny być naliczone na zasadach określonych dla pracowników.
Konsekwencje związane ze stosowaniem uchwały SN
Przyjęcie, że pracodawca jest płatnikiem składek za osoby wykonujące umowy cywilnoprawne zawarte z innym podmiotem, w przypadku gdy umowy te wykonywane są na rzecz własnego pracodawcy, powoduje praktycznie niemożliwe do przezwyciężenia problemy.
Twierdzenie to jest poparte m.in. tym, że żaden przepis powszechnie obowiązujący nie uprawnia pracodawcy, którego pracownik zawarł z innym podmiotem umowę cywilnoprawną, do pozyskania informacji o zawarciu takiej umowy, jak również o wysokości uzyskiwanego z tego tytułu przychodu. Z tej przyczyny pracodawca (według definicji kodeksowej) nie ma możliwości prawidłowego ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek. Nie ma także podstaw prawnych do żądania podania takich informacji od ubezpieczonego.
Podkreślenia wymaga również ta okoliczność, że nawet gdyby ubezpieczony dane takie podał dobrowolnie, to pracodawca nie ma żadnych gwarancji, że są one zgodne ze stanem faktycznym.
W konsekwencji to pracodawca będzie odpowiedzialny za prawidłowość rozliczenia i opłacenia składek.
Stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy nie budziłoby wątpliwości interpretacyjnych, gdyby w każdym przypadku przychód z tytułu stosunku pracy był wystarczający na sfinansowanie składek w części podlegającej sfinansowaniu ze środków ubezpieczonego należnych z obu tytułów. Często jednak tak nie jest.
Uchwała a praktyka
W praktyce zarówno z punktu widzenia ZUS jako organu ubezpieczeniowego, jak i samych płatników składek może się okazać, że przychód uzyskany przez pracownika w ramach stosunku pracy będzie niewystarczający do sfinansowania należnej od pracownika części składek obliczonych również z tytułu wykonywania umowy cywilnoprawnej. Może być też tak, że pracownik w danym miesiącu w ogóle nie osiągnie przychodu z tytułu stosunku pracy (np. z uwagi na pobieranie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego za cały miesiąc wypłacanych przez ZUS). W takiej sytuacji o wiele dogodniejszym rozwiązaniem byłaby możliwość potrącania części składek na ubezpieczenie z wynagrodzenia z tytułu umowy o dzieło przez podmiot, z którym pracownik zawarł taką umowę.
Wpływ uchwały na ubezpieczenie zdrowotne
Konsekwencje uchwały mają także istotny wpływ na składki na ubezpieczenie zdrowotne, gdyż podstawę wymiaru składek na to ubezpieczenie stanowi co do zasady podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, zwanej dalej ustawą zdrowotną). Za osoby pozostające w stosunku pracy, a także osoby wykonujące umowy cywilnoprawne zawarte z innym podmiotem na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy, składkę na ubezpieczenie zdrowotne oblicza i pobiera z dochodu ubezpieczonego płatnik (art. 85 ust. 1 w zw. z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy zdrowotnej).
Jednocześnie składka ta podlega obniżeniu do wysokości zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (art. 83 ust. 1 ustawy zdrowotnej), przy czym stosownie do przepisów podatkowych z zaliczki na podatek składka może być sfinansowana jedynie do wysokości 7,75% podstawy jej wymiaru. Problemy będą dotyczyły ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne. Może to również spowodować sytuację bezpodstawnego obniżenia należnej składki do „0”, mimo że zaliczka obliczona przez podmiot zatrudniający umożliwiłaby sfinansowanie z niej należnej składki.
Skoro więc wyłącznie podmiot, który zawarł umowę cywilnoprawną, ma możliwość wywiązania się z obowiązków określonych przepisami ww. ustaw, to w konsekwencji tylko ten podmiot powinien być zobowiązany do pełnienia funkcji płatnika składek, ze wszystkimi wiążącymi się z tym obowiązkami i konsekwencjami. W innym przypadku będzie to pole do znacznych nadużyć.
Podstawa prawna:
- art. 2 Kodeksu pracy,
- ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.),
Orzecznictwo:
- uchwała SN z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP 2010/3–4/46).