Ustawa o rehabilitacji z 27 sierpnia 1997 r. (DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., zwana dalej ustawą o rehabilitacji) nie określa pojęcia „działalność gospodarcza”, dlatego należy je rozumieć zgodnie z definicją zawartą w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU z 2010 r. nr 220, poz. 1447 ze zm.). W związku z tym przez pojęcie „działalność gospodarcza” należy rozumieć zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły.
Ustawa o rehabilitacji przewiduje 3 główne instrumenty pomocowe, których celem jest ułatwienie osobom niepełnosprawnym podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej. Te instrumenty to:
- przyznane jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej,
- dofinansowanie do kredytu bankowego,
- refundacja składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu może otrzymać ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, zwanego dalej PFRON, jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, nie więcej jednak niż do wysokości 15-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli nie otrzymała wcześniej bezzwrotnych środków publicznych na ten cel (art. 12a ustawy o rehabilitacji). Szczegółowe warunki przyznawania dotacji na ww. cel zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 17 października 2007 r. w sprawie przyznania osobie niepełnosprawnej środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej (DzU nr 194, poz. 1403 ze zm., zwanym dalej rozporządzeniem). Wniosek (na druku Wn-O) o przyznanie takiej pomocy należy skierować do starosty właściwego ze względu na miejsce zarejestrowania osoby niepełnosprawnej jako bezrobotnej albo poszukującej pracy niepozostającej w zatrudnieniu (§ 3 ust. 1 rozporządzenia). Starosta rozpatruje wniosek zgodnie z treścią § 4 ust. 5 rozporządzenia.
Rozpatrzenie wniosku powinno nastąpić w ciągu 30 dni od dnia otrzymania kompletu dokumentów. W przypadku negatywnego rozpatrzenia wniosku właściwy organ jest zobligowany do sporządzenia uzasadnienia. Natomiast w przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku starosta informuje pisemnie wnioskodawcę o tym fakcie, wzywając go jednocześnie do negocjacji warunków umowy, która będzie stanowiła podstawę do przekazania środków pieniężnych. Negocjacje powinny zakończyć się w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania, a samo zawarcie umowy powinno nastąpić w terminie 14 dni od zakończenia negocjacji. Po podpisaniu umowy z wnioskodawcą starosta przekazuje osobie niepełnosprawnej środki pieniężne w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy, po przedstawieniu przez nią zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej lub odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego, a także kopii koncesji, zezwolenia lub zaświadczenia o wpisie do rejestru działalności regulowanej, jeżeli są wymagane. Należy pamiętać, że rejestracja działalności gospodarczej powinna nastąpić po podpisaniu stosownej umowy ze starostą. Rejestrując działalność wcześniej, należy liczyć się z odmową przyznania środków na jej rozpoczęcie. Realizacja samego przedsięwzięcia powinna także nastąpić dopiero po wydaniu pozytywnej decyzji w sprawie udzielenia dotacji oraz podpisaniu umowy ze starostą w tym przedmiocie.
Kolejnym instrumentem pomocowym przewidzianym przez art. 13 ustawy o rehabilitacji jest możliwość otrzymania przez osobę niepełnosprawną ze środków PFRON dofinansowania do wysokości 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie rozpoczętej działalności gospodarczej, pod warunkiem że osoba taka:
- nie korzystała z pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej albo pożyczka została w całości spłacona lub umorzona,
- nie otrzymała bezzwrotnych środków na podjęcie działalności gospodarczej lub rolniczej albo prowadziła tę działalność co najmniej przez 24 miesiące od dnia otrzymania pomocy na ten cel.
Dofinansowanie następuje na podstawie umowy zawartej przez starostę z wnioskodawcą.
Ponadto zgodnie z treścią art. 25a ustawy o rehabilitacji osoba niepełnosprawna wykonująca działalność gospodarczą może otrzymać ze środków PFRON refundację obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe do wysokości odpowiadającej wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota określona w art. 18 ust. 8 oraz w art. 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.). Jak przewiduje art. 25c ust. 6 ustawy o rehabilitacji, przedsiębiorca nie może posiadać zaległości w zobowiązaniach wobec Funduszu przekraczających ogółem kwotę 100 zł. Jeśli takie zaległości istnieją, Prezes Zarządu Funduszu wydaje decyzję o wstrzymaniu refundacji składek na ubezpieczenia społeczne do czasu uregulowania zaległości przez wnioskodawcę.
Warunkiem uzyskania refundacji jest ponadto terminowe opłacanie składek za dany okres. Od czerwca 2011 r. refundacja przysługuje w wysokości:
- 100% kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w przypadku osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
- 60% kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w przypadku osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
- 30% kwoty obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w przypadku osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Procedurę ubiegania się o refundację składek określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 stycznia 2009 r. w sprawie refundacji składek na ubezpieczenie społeczne osób niepełnosprawnych (DzU nr 8, poz. 42 ze zm., zwane dalej rozporządzeniem w sprawie refundacji). Osoba niepełnosprawna wykonująca działalność gospodarczą składa do PFRON wniosek o wypłatę refundacji składek (na druku Wn-U-G) w terminie do ostatniego dnia miesiąca, w którym upłynął termin do opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne (§ 6 ust. 1 rozporządzenia w sprawie refundacji). Kwota refundacji przekazywana jest na rachunek bankowy wnioskodawcy w terminie 14 dni od dnia otrzymania przez PFRON kompletnego i prawidłowo wypełnionego wniosku. Co ważne, refundacja składek osobie niepełnosprawnej wykonującej działalność gospodarczą jest udzielana jako pomoc de minimis, co pociąga za sobą obowiązek uzyskania z PFRON stosownego zaświadczenia.