29 października 2010 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (zwanej dalej ustawą o rehabilitacji). Jak wynika z uzasadnienia projektu tej nowelizacji, wprowadzone zmiany przede wszystkim mają zapobiec utracie płynności finansowej Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych (PFRON) w 2011 r. Na podstawie analiz za I półrocze 2010 r. stwierdzono, że wydatki PFRON są zbyt wysokie w porównaniu do jego przychodów. Podniesiono, że stały wzrost poziomu zatrudniania osób niepełnosprawnych na rynku pracy skutkuje z jednej strony zwiększeniem wydatków na dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych, a z drugiej – zmniejszeniem przychodów z tytułu wpłat obowiązkowych. W efekcie powoduje to zmniejszenie możliwości finansowania innych ustawowych zadań PFRON, ważnych z punktu widzenia osób niepełnosprawnych (np. finansowe wspieranie zakładów pracy chronionej).
Powyższe przyczyny tłumaczą nie tylko radykalność wprowadzonych zmian, ale także tempo pracy nad projektem – wpłynął do Sejmu 23 lipca 2010 r., a już 29 października 2010 r. ustawa została uchwalona. Ustawa zmieniająca z 29 października 2010 r. (zwana dalej ustawą nowelizującą) została podpisania przez Prezydenta RP 29 listopada 2010 r.
Większość zmian obowiązuje od 1 stycznia 2011 r. Jednak niektóre wejdą w życie 1 marca 2011 r., 1 czerwca 2011 r. oraz 1 stycznia 2012 r.
Nowy sposób liczenia stanu zatrudnienia
W wyniku zmian w dodanym art. 2a wprowadzono mechanizm ustalenia daty, od której należy zaliczać pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Dotychczas kwestia ta nie była regulowana ustawowo, co powodowało wątpliwości interpretacyjne.
Obecnie osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność (art. 15 ust. 4 ustawy o rehabilitacji). W przypadku konieczności przedstawienia kolejnego orzeczenia osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia, zaczynając od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia (jeżeli z wniosku wynika, że w tym okresie dany pracownik był niepełnosprawny, a sam wniosek został złożony w odpowiednim terminie).
Złożenie wniosku nie może nastąpić później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia.
Jednak bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia, o którym mowa wyżej, osobę niepełnosprawną wlicza sie do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna.
Zmiany w dofinansowaniach
Największe kontrowersje wzbudziły zmiany w zakresie dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. Co prawda w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczanych do znacznego stopnia niepełnosprawności kwota dofinansowania ulegnie zwiększeniu ze 160% do 180% najniższego wynagrodzenia, to w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności kwota ta ulegnie zmniejszeniu odpowiednio do 100% i 40% najniższego wynagrodzenia. Na podstawie postanowień przejściowych (art. 12 ustawy nowelizującej) ww. poziomy dofinansowań będą obowiązywać od dofinansowania za styczeń 2013 r.
Do tego czasu wysokość tego dofinansowania będzie ulegała stopniowym zmianom w 2 terminach i będzie wynosić od:
- 1 stycznia 2012 r. – odpowiednio 170%, 125% i 50%,
- 1 lipca 2012 r. – odpowiednio 180%, 115% i 45% (art. 26a ust. 1 ustawy o rehabilitacji).
Dodatkowo w latach 2011–2012 najniższe wynagrodzenie, na potrzeby obliczania dofinansowań, będzie równe minimalnemu wynagrodzeniu za pracę obowiązującemu w grudniu 2009 r. A zatem kwota dofinansowań zostanie „zamrożona” na 2 lata w tej wysokości z grudnia 2009 r.
Od 1 marca 2011 r. dofinansowanie nie będzie wypłacane na pracowników zaliczanych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności, którzy mają ustalone prawo do emerytury (art. 26a ust. 1a1 ustawy o rehabilitacji).
Zmianę uzasadniano tym, że ta grupa niepełnosprawnych otrzymuje już świadczenia emerytalne. Ponadto publiczne służby zatrudnienia świadczą określone usługi na rzecz osób po 50. roku życia, niwelujące w ten sposób skutki ewentualnego bezrobocia.
W myśl założeń aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, które nie uzależniają tej aktywizacji od wieku niepełnosprawnych, wprowadzone rozwiązanie wydaje się kontrowersyjne. Zmiana ta może bowiem oznaczać w praktyce, że pracodawcy będą rozwiązywać umowy o pracę z niepełnosprawnymi emerytami, aby zatrudnić ich na podstawie umów cywilnoprawnych (co jest związane z niższymi kosztami pracy) czy nawet bez formalnej podstawy prawnej.
Zmianie uległy również zasady podziału dofinansowania między pracodawców, u których jest zatrudniony niepełnosprawny. Jeżeli niepełnosprawny jest zatrudniony u obu pracodawców w wymiarze czasu pracy przekraczającym ogółem pełny wymiar, to i tak miesięczne dofinansowanie będzie przyznawane na niego w wysokości nieprzekraczającej kwoty miesięcznego dofinansowania przyznawanego na osobę zatrudnioną w pełnym wymiarze czasu pracy.
WAŻNE!
Dofinansowanie w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy pracownika w pierwszej kolejności będzie przyznane pracodawcy, który wcześniej zatrudnił niepełnosprawnego.
Ponadto z 14 do 25 dni został wydłużony termin na wypłatę dofinansowania przez PFRON (art. 26c ust. 3 ustawy o rehabilitacji). Rozwiązanie to spotkało się z krytyką pracodawców. Dłuższy czas oczekiwania na dofinansowanie może doprowadzić w ich firmach do problemów finansowych i nieterminowej wypłaty wynagrodzeń. Co ciekawe, jest to jeden z niewielu elementów, który nie został szerzej omówiony w uzasadnieniu nowelizacji. A zatem nie ma możliwości zapoznania się z przyczynami wprowadzenia tej stosunkowo rygorystycznej dla pracodawców zmiany.
Podstawa prawna:
- art. 2, 2a, 15 ust. 4, art. 26a ust. 1, art. 26c ust. 3 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2010 r. nr 214, poz. 1407 ze zm.),
- art. 1 pkt 10 lit. b i art. 12 ustawy z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 226, poz. 1475).