Pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej (zoz) rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z imiennie wskazanym uchwałą zarządu związkowcem (art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych). Rozwiązanie umowy bez uzyskania tej zgody jest niezgodne z prawem. Pracownikowi przysługuje wówczas, zgodnie z jego wyborem, roszczenie o przywrócenie do pracy albo o odszkodowanie (art. 56 par. 1 k.p.).
Sąd może nie uwzględnić żądania pracownika o przywrócenie do pracy, jeżeli ustali, że byłoby to niemożliwe lub niecelowe. W takim przypadku orzeka o odszkodowaniu (art. 45 par. 2 k.p. w zw. z art. 56 par. 2 k.p.). Tej zasady nie stosuje się jednak do pracowników szczególnie chronionych, chyba że uwzględnienie przywrócenia do pracy jest niemożliwe z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 45 par. 3 k.p. w zw. z art. 56 par. 2 k.p.).
Jednakże w sytuacjach, gdy rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia naruszyło przepisy o szczególnej ochronie działaczy związkowych w związku z nieuzyskaniem zgody zarządu zoz, lecz było uzasadnione ze względu na szczególnie naganne zachowanie pracownika, Sąd Najwyższy dopuszcza zasądzenie odszkodowania w miejsce żądanego przez pracownika przywrócenia do pracy (por. wyrok SN z 13 maja 1998 r., I PKN 106/98, OSNAPiUS 1999/10/336). Za takie zachowanie uznaje się np. wprowadzenie się pracownika w stan nietrzeźwości, zwłaszcza, gdy jest to fakt znany załodze (wyrok z 12 września 2000 r., I PKN 23/00, OSNAPiUS 2002/7/160), spowodowanie niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody pracodawcy itp.
Z kolei w wyroku z 7 marca 1997 r. (I PKN 30/97, OSNAPiUS 1997/24/488) SN orzekł, że żądanie przywrócenia do pracy pracownika, pełniącego funkcję w związku zawodowym, z którym pracodawca rozwiązał umowę o pracę na podstawie art. 52 par. 1 pkt 1 k.p. bez uzyskania zgody związku zawodowego, może być uznane za sprzeczne z art. 8 k.p., jeżeli przyczyną rozwiązania umowy było spożycie alkoholu w czasie i w miejscu pracy. Celem ochrony działaczy związkowych przed rozwiązaniem z nimi stosunku pracy jest umożliwienie im swobodnego i niezależnego działania w interesie pracowników oraz realizowania zadań związkowych.
Natomiast pracownik pełniący funkcje w związkach zawodowych (tym bardziej jego przewodniczący), który w czasie pracy spożywa alkohol oraz wprowadza się w stan nietrzeźwości i przez to ciężko narusza podstawowe obowiązki pracownicze, nie powinien korzystać z takiej ochrony. Jest to bowiem zdarzenie nie tylko szczególnie naganne, szkodzące wizerunkowi związku zawodowego, ale i zupełnie oderwane od działalności związkowej. Wykorzystywanie prawa o ochronie funkcjonariuszy związkowych przed zwolnieniem z pracy w sytuacji tak rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych należy traktować jako nadużycie prawa w rozumieniu art. 8 k.p.
EWA DRZEWIECKA
ekspert z zakresu prawa pracy
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 8, art. 45, art. 52 par. 1 pkt 1, art. 56 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.).