• związkowy, oparty na art. 4 ust. 1-2 ustawy; w tym trybie radę pracowników wybiera zarząd reprezentatywnej organizacji związkowej, przy czym gdy w zakładzie pracy działają dwie lub więcej takich organizacji, to związki wspólnie dokonują wyboru rady pracowników,
• mieszany, uregulowany w art. 4 ust. 3 ustawy; w tym trybie radę pracowników powołuje się tylko wówczas, gdy organizacje związkowe nie zawrą porozumienia w sprawie wspólnego wyboru członków rady; wtedy wyboru rady dokonuje ogół pracowników, ale tylko spośród kandydatów zgłoszonych przez reprezentatywne organizacje związkowe,
• załogowy, określony w art. 4 ust. 4 ustawy; w tym trybie jest wybierana rada pracowników wtedy, gdy u danego pracodawcy nie działa żadna reprezentatywna organizacja związkowa mogąca wybierać radę w powyżej przedstawionym trybie związkowym; w takim przypadku radę pracowników wybiera załoga przedsiębiorstwa spośród kandydatów zgłoszonych przez grupy pracowników.
Tryb załogowy ma jednak ograniczone znaczenie. Wybrana w tym trybie rada pracowników ulega rozwiązaniu, a mandat jej członków wygasa po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym pracodawca, u którego nie działała do tej pory organizacja związkowa, został powiadomiony na piśmie o objęciu go zakresem działania takiej organizacji oraz o liczbie członków organizacji związkowej będących pracownikami.
Sposób powoływania rad pracowników zależy zatem od tego, czy w danym zakładzie funkcjonują związki zawodowe czy nie.
W wyroku z 1 lipca 2008 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że tryby związkowy i mieszany wyboru rad pracowników odbierają pracownikom niezrzeszonym w związkach zawodowych ich przedstawicielskie prawo do informacji o sprawach zakładu. Odebranie tego prawa jest zdaniem TK nadużyciem wolności związkowej, a zatem stanowi naruszenie art. 59 ust. 1 Konstytucji RP, który zapewnia wolność zrzeszania się w związkach zawodowych.
Skutki wyroku Trybunału Konstytucyjnego
Konsekwencją wyroku Trybunału jest przede wszystkim podważenie podstawy prawnej powoływania rad pracowników w trybie związkowym i mieszanym. Nie oznacza to jednak automatycznej utraty mandatu przez wybrane w powyższe sposoby rady pracowników. Wynika to z dwóch przyczyn:
• po pierwsze, TK sam odroczył wejście w życie wyroku, zakwestionowane przepisy utracą moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw (przestaną obowiązywać od 9 lipca 2009 r.),
• po drugie, uzasadniając wyrok TK wskazał, że co do zasady kadencja rady pracowników trwa 4 lata i wybrani pracownicy powinni pełnić mandat do końca kadencji.
W praktyce oznacza to, że jeżeli pracownicy już zostali wybrani do rady i pełnią swoje funkcje, to powinni je pełnić do końca i wyrok nie pozbawia ich utraty mandatów. Nie tracą oni także uprawnień z tytułu szczególnej ochrony stosunku pracy.
WAŻNE!
Do momentu uchylenia niekonstytucyjnych przepisów, czyli do 8 lipca 2009 r., wybory do rad pracowników mogą się odbywać na dotychczasowych zasadach.
W przedsiębiorstwach, w których działają związki zawodowe, mogą one nadal powoływać rady pracowników do czasu uchylenia przepisów zakwestionowanych przez TK.
Ponadto jeszcze do 8 lipca 2009 r. będzie obowiązywać zasada, że rada pracowników ulega rozwiązaniu po upływie 6 miesięcy od dnia powiadomienia na piśmie o objęciu pracodawcy zakresem działania organizacji związkowej oraz o liczbie członków organizacji będących pracownikami.
Konieczna zmiana ustawy o radach pracowników
Trybunał Konstytucyjny zdecydował o odroczeniu wejścia w życie wyroku mając na uwadze głównie konieczność przeprowadzenia odpowiednich zmian legislacyjnych.
Zarazem jednak TK uznał możliwość uregulowania w przepisach przejściowych ustawy nowelizującej ustawę o radach pracowników, że rady wybrane w trybie związkowym i mieszanym przed ogłoszeniem wyroku zakończą swoją działalność w określonym terminie, przed upływem dotychczasowej kadencji. A zatem tylko w takim przypadku (uchwalenia stosownej zmiany ustawy) pracownicy - członkowie rad utracą swoje mandaty wcześniej niż przed upływem kadencji.
• art. 4 ustawy z 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (DzU nr 79, poz. 550 ze zm.),
• wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 1 lipca 2008 r., sygn. akt K 23/07 (DzU nr 120, poz. 778),
• art. 59 ust. 1 Konstytucji RP.
Michał Culepa
specjalista w zakresie spraw pracowniczych