Komu i kiedy przysługuje?
Kodeks pracy przewiduje odprawę rentową, emerytalną i pośmiertną. Dodatkowo odprawę przewidują przepisy związane z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Kwestie te reguluje Ustawa z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Odprawa rentowa i emerytalna
Zgodnie z zapisami zawartymi w Kodeksie pracy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może nabyć do niej prawa ponownie.
Odprawa pośmiertna
Odprawa ta, jak sama nazwa wskazuje, wiąże się ze śmiercią pracownika. Nie przysługuje ona jednak, siłą rzeczy, samemu pracownikowi, ale jego rodzinie. W tym wypadku musi zostać spełniona jedna z dwóch przesłanek: pracownik zmarł w czasie trwania stosunku pracy bądź też w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby. Wysokość tej odprawy jest uzależniona od stażu pracy. Wynosi ona:
- jednomiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
- trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
- sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Odprawa ta przysługuje małżonkowi pracownika, a także innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Co istotne, odprawę tę dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny, a jeśli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy kwoty określonej w Kodeksie pracy. Odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową nie jest niższe niż odprawa pośmiertna. Jeśli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Odprawa przy zwolnieniach grupowych
Odprawa przewidziana w ustawie o zwolnieniach grupowych ma dość szerokie zastosowanie. Aby przepisy ustawy mogły mieć zastosowanie, pracodawca musi zatrudniać co najmniej 20 pracowników. Ponadto przepisy te dotyczą sytuacji, w których zachodzi konieczność rozwiązania przez takiego pracodawcę stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Ze zwolnieniem grupowym mamy do czynienia, jeśli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
- 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników;
- 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednak mniej niż 300 pracowników;
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
(Liczby odnoszące się do pracowników, o których mowa wyżej, obejmują pracowników, z którymi w ramach grupowego zwolnienia następuje rozwiązanie stosunków pracy z inicjatywy pracodawcy na mocy porozumienia stron, jeżeli dotyczy to, co najmniej 5 pracowników).
Co szczególnie istotne, ustawa znajduje zastosowanie również w sytuacji, gdy przyczyny niedotyczące pracowników stanowią wyłączną przyczynę rozwiązania stosunku pracy z indywidualnym pracownikiem. Odprawa przyznawana jest zatem pracownikom zwalnianym w ramach zwolnień grupowych lub indywidualnych bądź na mocy odrębnych przepisów zakładowych obowiązujących u danego pracodawcy (na warunkach i w wysokości określonych w tych przepisach). Sposób rozwiązania umowy nie ma tu znaczenia, dopuszczalne jest rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron. Dotyczy to również sytuacji, gdy pracodawca zmienił pracownikowi warunki pracy lub płacy, a pracownik ich nie zaakceptował, co skutkuje rozwiązaniem umowy. Ustawa nie znajduje zaś zastosowania do pracowników zatrudnionych na podstawie mianowania. Ponadto nie będą mogli z odpraw skorzystać pracownicy wykonujący zadania na podstawie umów cywilnoprawnych.
Wysokość tej odprawy ściśle wiąże się ze stażem pracy u danego pracodawcy. Pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż dwa lata;
- dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od dwóch do ośmiu lat;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad osiem lat.
Wysokość odprawy nie może jednak przekroczyć kwoty 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.