W umowie o pracę strony mogą określić wyższe odszkodowanie niż przewidziane w art. 58 k.p. Jednakże w takiej sytuacji postanowienie umowy podwyższające odszkodowanie powinno być oceniane w świetle jego zgodności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 par. 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.), a ponadto żądanie wypłacenia wyższego odszkodowania może być kwestionowane na podstawie art. 8 k.p.(por. wyrok SN z 22 stycznia 2004 r., I PK 203/03, OSNP 2004/22/386). Ustalenie, czy rzeczywiście ma miejsce taka sprzeczność, zależy od okoliczności konkretnego przypadku.
Kodeks pracy dopuszcza możliwość korzystniejszego uregulowania przez strony odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę. Wynika to bezpośrednio z charakteru przepisów regulujących kwestie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz przepisów dotyczących roszczeń przewidzianych w razie wadliwego dokonania przez pracodawcę tego rodzaju rozwiązania umowy. Są to przepisy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące. Oznacza to, że strony umowy o pracę mogą korzystniej kształtować jej treść w tym zakresie, pod warunkiem jednak, że nie będzie ona mniej korzystna dla pracownika niż sytuacja ukształtowana bezpośrednio w tych przepisach (art. 18 k.p.). Artykuł ten rozstrzyga kwestię kolizji między normami prawa a umową o pracę, nie odnosi się natomiast do możliwego konfliktu między postanowieniami umowy o pracę a zasadami współżycia społecznego. Można więc uznać, że sprawa ta nie jest uregulowana w kodeksie pracy i że wobec tego istnieją podstawy, by w szczególnych, wyjątkowych wypadkach sięgać do art. 58 par. 2 k.c. (w związku z art. 300 k.p.), w myśl którego nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Z analizowanej przez nas sytuacji wynika, że pracodawca zgodził się na wprowadzenie do treści umowy o pracę zapisów korzystnych dla menedżera. Tak więc w sytuacji ich naruszenia przez pracodawcę pracownik będzie mógł skutecznie odwołać się do sądu pracy. Na przykład, jeżeli pracodawca rozwiąże umowę ze skutkiem natychmiastowym z winy menedżera w przypadku działania przez pracownika na szkodę spółki, które jest oczywiste, ale nie zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądowym, sąd przyzna rację menedżerowi i zobowiąże pracodawcę do wypłaty odszkodowania w wysokości 24-miesięcznego wynagrodzenia (zgodnie z postanowieniami umowy o pracę). Analogiczne poglądy dotyczące podwyższenia odszkodowania w razie wypowiedzenia umowy o pracę przedstawił Sąd Najwyższy w wyrokach z 19 września 2002 r., I PKN 592/01, OSNP 2004/9/155 oraz z 9 lutego 2007 r., I PK 222/06, Monitor Prawa Pracy 2007/11/ 590.
EWA DRZEWIECKA
ekspert z zakresu prawa pracy
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 18, art. 58 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).