Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek wynika z art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Konkretyzuje go dyrektywa Rady nr 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (zwana dalej dyrektywą).
Dyrektywa ma na celu wyznaczenie ogólnych ram do walki z dyskryminacją ze względu m.in. na wiek w odniesieniu do zatrudnienia i pracy. Według jej art. 6 nie każde różnicowanie sytuacji pracowników ze względu na wiek stanowi jednak dyskryminację. Warto zaznaczyć, że dyrektywę stosuje się do wszystkich osób zatrudnionych zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, łącznie z instytucjami publicznymi.
Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek a polskie prawo
W kontekście dyrektywy powstaje zatem pytanie, czy prawo krajowe wiążące ustanie stosunku pracy z osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego narusza zakaz dyskryminacji ze względu na wiek.
W przypadku prawa polskiego tego typu rozwiązanie nadal funkcjonuje w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w administracji państwowej, np. sędziów, prokuratorów czy urzędników służby cywilnej.
Jeżeli chodzi o sędziów, polskie przepisy przewidują przejście w stan spoczynku z dniem ukończenia przez sędziego 65. roku życia, chyba że nie później niż na 6 miesięcy przed ukończeniem tego wieku oświadczy on Ministrowi Sprawiedliwości wolę dalszego zajmowania stanowiska i przedstawi zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków sędziego. Regulację tę odpowiednio stosuje się do prokuratorów.
Z kolei zgodnie z art. 71 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej może nastąpić, z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, w razie osiągnięcia przez niego wieku 65 lat, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu nabycie prawa do emerytury.
Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek w wyroku TS UE
W odpowiedzi na postawione wyżej pytanie pomocny może okazać się wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 21 lipca 2011 r. w sprawach połączonych C-159/10 oraz C-160/10.
Sprawy te dotyczyły zbadania zgodności w prawem Unii przepisów niemieckich. W przypadku kraju związkowego Hesji przyjęto, że urzędnik mianowany dożywotnio przechodzi na emeryturę z końcem miesiąca, w którym ukończył 65 lat, z tym że gdy przemawiał za tym interes służby, przejście na emeryturę mogło zostać, na wniosek urzędnika, przesunięte maksymalnie do ukończenia 68 lat. Dwóch prokuratorów złożyło wniosek o przesunięcie przejścia na emeryturę o jeden rok. Ich wnioski zostały jednak oddalone, z uzasadnieniem, że interes służby nie wymaga dalszego sprawowania przez nich funkcji.
Sąd krajowy rozpatrujący sprawę skierował pytanie do Trybunału Sprawiedliwości UE, wskazując na wątpliwości co do zgodności regulacji krajowych ustanawiających granicę wieku dla wykonywania funkcji prokuratora z art. 6 dyrektywy. Wskazał m.in., że wprowadzenie granicy wieku do pełnienia funkcji prokuratora pierwotnie wynikało z założenia, że z chwilą osiągnięcia tego wieku osoba zajmująca stanowisko prokuratora traci zdolność do pracy wymaganą do pełnienia tej funkcji. Aktualne badania dowodzą jednak, że zdolność do pracy jest różna w zależności od danej osoby, tym samym pierwotne założenie nie uzasadnia ustania stosunku pracy wraz z osiągnięciem przez urzędnika wieku emerytalnego.
Sąd krajowy argumentował, że ustanowienia górnej granicy wieku nie uzasadniał także cel w postaci ułatwiania zatrudnienia młodszych urzędników i zapewnienia zrównoważonej struktury wiekowej, ponieważ brak było precyzyjnych kryteriów umożliwiających zdefiniowanie korzystnej do realizacji tego celu struktury wiekowej.
Zauważył ponadto, że odejście na emeryturę prokuratorów nie skutkuje zatrudnieniem na ich miejscem nowych osób, ale likwidacją etatów, co w konsekwencji oznacza, że rzeczywistym celem tej regulacji jest zmniejszenie wydatków budżetowych.
Wskazując na niewielką liczbę urzędników mianowanych, do których znajdzie zastosowanie zakwestionowana regulacja, sąd wątpił również, że regulacja ta leży w interesie ogólnym.
Rozstrzygnięcie Trybunału
Trybunał na wstępie podkreślił, że ustanie stosunku pracy mianowanego dożywotnio urzędnika wraz z osiągnięciem przez niego wieku emerytalnego stanowi odmienne traktowanie ze względu na wiek. Analizując uzasadnienie tego odmiennego traktowania, nie podzielił jednak wątpliwości sądu krajowego.
Trybunał uznał, że odmienne traktowanie ze względu na wiek może uzasadniać cel w postaci utworzenia zrównoważonej struktury wiekowej między młodymi i starszymi urzędnikami. Wyjaśniając, jakie cele leżą w interesie ogólnym, podkreślił, że cele te różnią się od celów indywidualnych związanych z sytuacją konkretnego pracodawcy, takich jak zmniejszenie kosztów czy poprawa jego konkurencyjności.
Z tej perspektywy Trybunał podkreślił jednak, że regulacja, przewidująca ustanie stosunku pracy mianowanego dożywotnio urzędnika w związku z osiągnięciem przez niego wieku emerytalnego, może zostać uznana za leżącą w interesie ogólnym, gdyż uwzględnia interesy wszystkich urzędników.
Oceniając proporcjonalność rozwiązań krajowych, Trybunał zaznaczył, że w sytuacji zawodów, w których liczba stanowisk jest ograniczona, przejście na emeryturę w związku z osiągnięciem określonego ustawowo wieku może ułatwić dostęp młodych ludzi do zatrudnienia.
Nie bez znaczenia dla oceny proporcjonalności zakwestionowanych rozwiązań była również wysokość emerytury gwarantowanej odchodzącym urzędnikom oraz możliwość podjęcia przez nich innej działalności zawodowej po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Uwzględniając powyższe okoliczności, Trybunał uznał, że zakwestionowane przepisy krajowe nie wykraczały poza to, co było konieczne w celu wspierania zatrudnienia młodych osób – a zatem, że były właściwe do realizacji tego celu.
Istota jest również uwaga Trybunału, że względy budżetowe mogą leżeć u podstaw polityki społecznej państwa członkowskiego, niemniej same w sobie nie mogą stanowić celu uzasadniającego nierówne traktowanie ze względu na wiek, o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy.
Z powyższego wyroku wynika, że Trybunał stosunkowo łagodnie interpretuje wymogi określone w art. 6 dyrektywy, jeżeli chodzi o uzasadnienie dla odmiennego traktowania ze względu na wiek.
Podstawa prawna:
- art. 71 ust. 2 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (DzU nr 227, poz. 1505 ze zm.),
- art. 1 i 6 dyrektywy Rady nr 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz Urz UE L 303 z 2000 r. s. 16, Polskie wydanie specjalne rozdz. 5, t. 4, s. 79).