Uchwała SN dotyczy pracowników, którzy zawarli z pracodawcą umowy na czas określony dłuższy niż 2 lata przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej. Ustawa ta weszła w życie 22 sierpnia 2009 r. i obowiązywała do 31 grudnia 2011 r. Ustawa antykryzysowa przewidywała, że umowy na czas określony mogą być zawarte maksymalnie na 2 lata. W ustawie tej nie było uregulowane, co zrobić w sytuacji, gdy umowa na czas określony została zawarta przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej na okres dłuższy niż 2 lata i kończyła się w trakcie obowiązywania ustawy antykryzysowej. Tę kwestię rozstrzygnął właśnie w swojej uchwale SN.
Stan faktyczny
Omawiana uchwała została podjęta na podstawie następującego stanu faktycznego. Marcin J. był zatrudniony w spółce C. na czas określony na stanowisku pracownika magazynowego. Pierwsza z umów o pracę, którą zawarł ze spółką, trwała do 15 kwietnia 2009 r. Następnego dnia, tj. 16 kwietnia 2009 r., spółka podpisała z tym samym pracownikiem kolejną umowę na czas określony, tym razem do 31 października 2011 r. Umowa ta miała zatem trwać ponad 2 lata liczone od dnia wejścia w życie ustawy antykryzysowej (tj. od 22 sierpnia 2009 r.). Marcin J. wykonywał swoją pracę do września 2011 r. W tym miesiącu przebywał krótko na zwolnieniu lekarskim, a po powrocie ze zwolnienia, 29 września 2011 r., poprosił pracodawcę o przygotowanie nowej umowy o pracę. W odpowiedzi pracodawca zwolnił go z obowiązku świadczenia pracy do dnia rozwiązania umowy o pracę, czyli do końca października 2011 r.
Marcin J. zażądał więc od pracodawcy uregulowania kwestii zatrudnienia, a wobec negatywnej odpowiedzi wniósł do sądu pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy. Twierdził bowiem, że – w związku z wejściem ustawy antykryzysowej – jego umowa okresowa, wobec przekroczenia 24-miesięcznego terminu, powinna przekształcić się w umowę na czas nieokreślony.
W pierwszej instancji pracownik sprawę wygrał – sąd stwierdził, że zawarta w połowie kwietnia 2009 r. druga umowa o pracę spowodowała przekroczenie 24-miesięcznego terminu zatrudnienia na czas określony. Wobec tego, zgodnie z ustawą antykryzysową, nie mogłaby się rozwiązać po upływie określonego w niej terminu. Tym samym pracodawca i pracownik zawarli umowę bezterminową, a więc stosunek pracy po 31 października 2011 r. nadal trwa. Apelację od tego wyroku złożył pracodawca.
Pytanie prawne
Rozpoznający sprawę sąd II instancji dostrzegł jednak poważny problem prawny, związany ze stosowaniem art. 13 i 35 ustawy antykryzysowej. Nie zdecydował się więc na wydanie końcowego orzeczenia, lecz skierował do Sądu Najwyższego kilkupunktowe pytanie prawne o następującej treści:
1) czy umowa o pracę na czas określony zawierająca klauzulę o możliwości jej wypowiedzenia zawarta przed dniem wejścia w życie ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców na okres przekraczający 24 miesiące i tym samym naruszająca jej art. 13 w zw. z art. 35 ust. 2 – dotknięta jest nieważnością, o jakiej mowa w art. 18 § 2 Kodeksu pracy,
2) w razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie: czy nieważność, o której mowa w punkcie 1, zachodzi tylko wówczas, kiedy okres trwania umowy o pracę przekraczający 24 miesiące przypada po dniu wejścia w życie wyżej wymienionej ustawy,
3) w razie pozytywnej odpowiedzi na wyżej wymienione pytanie: czy skutkiem uznania nieważności takiej umowy o pracę jest uznanie jej za umowę o pracę na czas nieokreślony (art. 18 § 2 Kodeksu pracy),
4) w razie negatywnej odpowiedzi na pytanie 1: czy umowa o pracę, o której mowa, może być uznana za nieważną w trybie art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy i na mocy art. 58 § 3 Kodeksu cywilnego zastąpiona umową o pracę na czas nieokreślony, a jeżeli tak, to od jakiego momentu.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Uzasadniając uchwałę SN wskazał, że przepisy ustawy antykryzysowej powinny być interpretowane zgodnie z postanowieniami konstytucji, zwłaszcza z zapisaną w art. 2 zasadą państwa prawnego. Z tej zasady wynika zapewnienie przez ustawodawcę zaufania obywateli do stanowionego prawa.
Przyjęcie wykładni, że umowa o pracę zawarta przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej ulegałaby zmianom (np. przekształceniu w umowę na czas nieokreślony), naruszałoby tę konstytucyjną zasadę. Strony nie mogły bowiem przewidzieć takich sytuacji, gdy zawierały umowę o pracę – podkreślił sąd. Dlatego uznał, że umowy zawarte przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej na okres dłuższy niż 2 lata, których termin zakończenia przypadał w czasie obowiązywania ustawy antykryzysowej, rozwiązują się w przewidzianym w umowie terminie, nawet gdyby był on dłuższy niż 2 lata.
WAŻNE!
Umowy zawarte na czas określony powyżej 24 miesięcy przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej nie przekształcają się w umowy na czas nieokreślony.
Sąd Najwyższy ustalił również zakres stosowania przepisu art. 35 ust. 2 ustawy antykryzysowej, zgodnie z którym do umów o pracę zawartych na czas określony trwających w dniu wejścia w życie ustawy antykryzysowej stosuje się przepisy art. 13 tej ustawy, wyznaczający maksymalny okres terminowego zatrudnienia pracowniczego na 24 miesiące. W opinii SN, przepis ten powinien mieć zastosowanie do kolejnych umów zawieranych w czasie obowiązywania ustawy antykryzysowej. Jednocześnie SN stwierdził, że okres trwania wcześniejszej umowy, zawartej przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej, powinien być zaliczony do 24-miesięcznego, maksymalnego okresu zatrudnienia na czas określony.
Podstawa prawna:
- art. 13, art. 35 ust. 2 ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 125, poz. 1035 ze zm.).