W działającej w branży kosmetycznej spółce M. wprowadzono nowe zasady oznaczania produktów za pomocą kodów kreskowych. Do drukowania tych kodów wyznaczono pracownicę Edytę W. Była ona zatrudniona na wysokim stanowisku kierowniczym – dyrektora ds. produkcji, a jej zakres obowiązków nie przewidywał tego typu prac, choć zawierał – poza przypisanym do jej stanowiska zestawem czynności – także możliwość wykonywania „innych czynności” poleconych przez pracodawcę.
Dyrektor Edyta W. uznała, że jej zakres obowiązków nie obejmuje drukowania kodów, a ponadto zajmowanie się tym wpłynie negatywnie na jej normalną pracę jako szefowej produkcji w firmie. Odmówiła więc wykonywania dodatkowych prac. Mimo to prezes zarządu spółki nalegała na podjęcie przez Edytę W. tej pracy. Dyrektor nie zamierzała jednak wykonać polecenia pracodawcy i ostatecznie złożyła na ręce prezes zarządu spółki wypowiedzenie umowy o pracę. Jednak jeszcze tego samego dnia musiała opuścić swoje miejsce pracy – prezes wezwała ją na rozmowę, po której wręczyła jej decyzję o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych.
Jak wynikało z relacji stron w późniejszym procesie, podczas rozmowy złożono Edycie W. propozycję rozwiązania umowy za porozumieniem stron. Dyrektor W. nie zgodziła się na to, zatem prezes wydała jej polecenie służbowe druku kodów kreskowych. Edyta W. ponownie odmówiła. Po tej odmowie prezes wręczyła jej zwolnienie z pracy w trybie dyscyplinarnym.
Orzeczenia sądów
Sąd I instancji, do którego trafi pozew Edyty W. o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, oddali jej roszczenia, uznając, że kody kreskowe stanowiły element dokumentacji produktowej. W obowiązkach byłej dyrektor znajdowały się czynności związane z przygotowywaniem takiej dokumentacji.
Sąd II instancji zmienił wcześniejszy wyrok i zasądził dla Edyty W. odszkodowanie. Stwierdził, że polecenia pracodawcy dla tej pracownicy powinny się odnosić tylko do czynności nadzorczych i zarządczych. Drukowanie kodów do nich nie należało, dyrektor W. miała więc prawo odmówić wykonywania takich prac.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną pracodawcy, utrzymując korzystny wyrok apelacyjny dla Edyty W.
W uzasadnieniu SN wskazał, że w Kodeksie pracy nadal obowiązuje zasada, że pracownik ma być subordynowany. Gdy umawia się z pracodawcą na wykonywanie pracy określonego rodzaju, to ma wykonywać obowiązki i polecenia dotyczące umówionej pracy.
Jednak w sprawie ustalono, że w zakresie obowiązków byłej dyrektor nie mieściło się drukowanie kodów. Byłaby to zatem praca innego rodzaju niż umówiona. Polecenie wykonywania prac innych niż zawarte w zakresie obowiązków jest w określonych przypadkach dopuszczalne, ale w ten sposób nie wolno pracownikowi zmieniać rodzaju pracy, ponieważ jest to obejście prawa. Polecenia pracodawcy nie mogą iść zbyt daleko, tak aby w ich wyniku doszło do wykonywania innej rodzajowo pracy niż wskazana w umowie. Pracownik może wtedy odmówić wykonania polecenia.
Gdyby nawet przyjąć, że dyrektor W. musiałaby wykonać polecenie pracodawcy, to odmowę należałoby potraktować jak zwykłe naruszenie dyscypliny pracy, nie na tyle ciężkie, by mogło kwalifikować Edytę W. do zwolnienia dyscyplinarnego.
Wnioski dla pracodawcy
Podporządkowanie pracownika pracodawcy nie może mieć charakteru bezwzględnego. Polecenia pracodawcy mogą dotyczyć tylko określonego rodzaju pracy zapisanego w umowie lub w innym akcie ustanawiającym stosunek pracy. Polecenia dotyczące innej pracy są dopuszczalne w razie konieczności, ale nie mogą powodować zmian w charakterze wykonywanej pracy. Odmowa wykonania polecenia pracodawcy w takim przypadku nie może kończyć się zwolnieniem – w szczególności bez wypowiedzenia z winy pracownika.