Świadczenie urlopowe powinni wypłacać prywatni pracodawcy, którzy spełniają jednocześnie następujące warunki:
• nie zwolnili się od obowiązku wypłaty świadczeń urlopowych przekazując pracownikom stosowną informację do 31 stycznia br.,
• nie tworzą funduszu socjalnego zatrudniając jednocześnie 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty.
Fundusz socjalny, z którego mogą być wypłacane dofinansowania do wypoczynku, tworzą wszyscy pracodawcy sfery budżetowej, a ponadto wszyscy pracodawcy prywatni zatrudniający co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty według stanu na 1 stycznia danego roku kalendarzowego, którzy nie zwolnili się od tego obowiązku. Ponadto fundusz socjalny może być tworzony na zasadzie dobrowolności w mniejszych zakładach prywatnych, zatrudniających poniżej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty.
Ogólne zasady przyznawania dopłat za urlop
Zarówno ogólne zasady wypłacania świadczeń urlopowych, jak i dofinansowań do wypoczynku zostały zawarte w jednym akcie prawnym - ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.). Zasady dotyczące przyznawania świadczeń urlopowych zostały uregulowane przez ustawodawcę szczegółowo. Pracodawca nie może ukształtować w zakładzie ich wypłaty w sposób mniej korzystny, niż to ustalono w ustawie.
PRZYKŁAD
Właściciel firmy „Oceka” różnicuje wysokość wypłacanych pracownikom świadczeń urlopowych na podstawie kryterium stażu pracy. Pracownicy zatrudnieni w zakładzie pracy ponad 2 lata mają prawo do świadczenia urlopowego w wysokości równowartości odpisu podstawowego na zfśs. Pracownicy ze stażem zakładowym od roku do 2 lat mają prawo do świadczenia urlopowego w wysokości połowy odpisu podstawowego. Pracownicy, którzy nie przepracowali w firmie pełnego roku, mimo skorzystania z 2 tygodni urlopu w danym roku kalendarzowym, w ogóle nie mają prawa do świadczenia urlopowego. Uregulowania stworzone przez właściciela firmy „Oceka”' są sprzeczne z prawem. Ustawa o zfśs nie przewiduje możliwości różnicowania wysokości świadczenia urlopowego w zależności od stażu pracy. W celu uzyskania prawa do świadczenia (w zakładzie wypłacającym świadczenia urlopowe) wystarczy skorzystanie z 14 dni kalendarzowych urlopu.
Pracodawca wypłacający świadczenie urlopowe, poza ustaleniem wysokości tego świadczenia dla pracownika zatrudnionego na pełny etat (w przepisach ogólnie obowiązujących wskazano tylko jego maksymalną stawkę), nie ma wpływu na ustalanie reguł i zasad jego wypłaty. Natomiast pracodawca, u którego działa zfśs, ma o wiele większe możliwości decydowania o warunkach przyznawania dofinansowania do wypoczynku.
Przy tworzeniu reguł należności i zasad wypłacania dofinansowania do wypoczynku pracodawca tworzący fundusz socjalny musi współdziałać z zakładową organizacją związkową (regulamin musi być uzgodniony ze związkami) lub z przedstawicielem załogi, jeżeli na jego terenie nie działają związki zawodowe (art. 8 ust. 2 ustawy o zfśs).
WAŻNE!
Wypłata dofinansowań do wypoczynku z zfśs musi następować z uwzględnieniem kryterium materialnego, bytowego i życiowego pracowników.
W regulaminie funduszu można dowolnie ukształtować liczbę dni urlopu uprawniającą do skorzystania z dofinansowania z funduszu. W regulaminie należy określić także liczbę możliwych do otrzymania dofinansowań w danym roku kalendarzowym.
Porównanie zasad dotyczących przyznawania i wypłaty świadczeń urlopowych i dofinansowań do wypoczynku z zfśs
Nauczyciele
Zasadą jest, że zakłady pracy tworzące zfśs nie wypłacają świadczeń urlopowych (chyba że tak nazywają wypłacane ze środków funduszu dofinansowanie do wypoczynku; zaznaczyć jednak trzeba, że nie jest to już świadczenie urlopowe w rozumieniu przepisów) i odwrotnie, zakłady wypłacające świadczenie urlopowe nie tworzą zfśs, a więc nie wypłacają z jego środków dofinansowań do wypoczynku. Wyjątkiem od tej zasady są świadczenia dla nauczycieli. Każdemu nauczycielowi przysługuje świadczenie urlopowe (wypłacane ze środków zfśs), które musi być mu wypłacone do 31 sierpnia danego roku (art. 53 ust. 1a Karty Nauczyciela). Prawo do świadczenia urlopowego nie odbiera nauczycielowi możliwości ubiegania się o dofinansowanie do wypoczynku z zfśs, jeżeli tylko kwalifikują go do tego kryteria socjalne, a regulamin gospodarowania środkami funduszu w danej szkole przewiduje wypłacanie tego rodzaju świadczenia. Mniej korzystnie kształtuje się sytuacja pozostałych pracowników szkoły, np. sekretarki, woźnej czy szatniarki. Ci pracownicy mogą ubiegać się tylko o dofinansowanie do wypoczynku.
WAŻNE!
Pracownikom szkoły niebędącym nauczycielami nie przysługuje wypłata świadczeń urlopowych.
Nauczycielskie świadczenie urlopowe różni się od świadczeń urlopowych wypłacanych na podstawie ogólnie obowiązujących przepisów (zob. wykres). Jest finansowane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, podczas gdy zwykłe świadczenia urlopowe są wypłacane tylko w sytuacji nietworzenia przez zakład funduszu, a więc z innych środków. Karta Nauczyciela gwarantuje również stałą wysokość świadczenia urlopowego na poziomie równowartości odpisu podstawowego, podczas gdy wysokość zwykłego pracowniczego świadczenia urlopowego nie może przekraczać kwoty tego odpisu, ale może być od niego niższa.
Świadczenie urlopowe przysługuje nauczycielowi bezwzględnie (niezależnie od jego sytuacji socjalnej, co jest wyjątkiem od podstawowej zasady dotyczącej wydatkowania środków z zfśs - przyznawania świadczeń zgodnie z kryteriami socjalnymi). Jest wypłacane do końca wakacji, po przepracowaniu roku szkolnego (proporcjonalnie w razie przepracowania jego części, co jest kolejną odmiennością od powszechnych reguł dotyczących wypłacania świadczeń urlopowych, których wysokość nie może być różnicowana ze względu na staż pracy, a jedynie wymiar czasu pracy).
Zasady dotyczące wypłaty świadczenia urlopowego dla nauczycieli
Pytania i odpowiedzi
(?) Czy w każdym zakładzie pracy tworzącym zfśs muszą być wypłacane dofinansowania do wypoczynku?
Nie. To pracodawca w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi (przedstawicielem załogi) wybiera cele i rodzaje działalności socjalnej, które będą u niego realizowane. Artykuł 2 pkt 1 ustawy o zfśs wskazuje wszystkie możliwe cele działalności socjalnej w rozumieniu przepisów tej ustawy. Na poziomie zakładu powinno zaś być ustalone, czy wszystkie cele wskazane w ustawie będą realizowane. Jest więc możliwe, aby w ogóle nie prowadzić działalności polegającej na rzecz różnych form wypoczynku, a skupić się na pozostałych (działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielaniu pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe).
(?) Czy pracownik, któremu wypłacono świadczenie urlopowe, a który nie wykorzystał 14 dni nieprzerwanego wypoczynku ze względu na chorobę, powinien je zwrócić?
Pracodawca może zażądać w tej sytuacji zwrotu świadczenia urlopowego. Należy jednak rozważyć, czy takie działanie jest opłacalne z uwagi na konieczność zapewnienia pracownikowi innego minimum 14-dniowego wypoczynku do końca roku. Nie ma przeszkód do zażądania od pracownika zwrotu świadczenia urlopowego jako nienależnego w sytuacji wcześniejszego pobrania przez pracownika urlopu w takim wymiarze, że skorzystanie z 14 dni kalendarzowych nieprzerwanego wypoczynku jest niemożliwe. Nawet gdy zakład pracy zdecyduje się nie dochodzić od pracownika zwrotu wypłaconego mu wcześniej świadczenia urlopowego, to jeżeli pracownik nie korzystał z 14 dni kalendarzowych nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego, nie będzie to świadczenie urlopowe przyznane zgodnie z przepisami. W konsekwencji będzie ono oskładkowane.
Zagrożenie
Od kwoty świadczenia urlopowego wypłaconego przed urlopem pracownikowi, który z uwagi na chorobę lub inną przyczynę (np. odwołanie z urlopu) nie wykorzystał minimum 2 tygodni wypoczynku, pracodawca nalicza składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Skorzystanie przez pracownika z 2-tygodniowego wypoczynku w dalszej części roku, umożliwia wykorzystanie zwolnienia składkowego z tytułu wypłaconego świadczenia urlopowego w innym terminie.
W niektórych okolicznościach, zwłaszcza przy odwołaniu pracownika z urlopu, pracodawca nie powinien „odbierać” wypłaconego wcześniej pracownikowi świadczenia z uwagi na zasady współżycia społecznego. Niedochodzenie od pracownika zwrotu świadczenia pozostaje jednak bez wpływu na konieczność oskładkowania tego przychodu.
• art. 8, art. 162, art. 167 Kodeksu pracy,
• art. 53 ust. 1a Karty Nauczyciela,
• art. 2 pkt 1, pkt 5, art. 3, art. 8 ust. 1-2 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),
• art. 58 § 2, art. 410 § 2 Kodeksu cywilnego,
• § 2 ust. 1 pkt 19, pkt 21 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.),
• art. 27 ust. 1-2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.).
Arkadiusz Mika
specjalista w zakresie prawa pracy