PROBLEM
Jesteśmy pracodawcą spoza sfery budżetowej i zatrudniamy 15 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. W związku z tym zdecydowaliśmy się nie tworzyć w 2012 r. zakładowego funduszu świadczeń socjalnych tylko wypłacaliśmy świadczenia urlopowe. Jeden z naszych pracowników miał zaplanowany urlop od 4 do 17 grudnia 2012 r. Dzień przed urlopem, wypłaciliśmy mu świadczenie urlopowe. W tym dniu pracownik miał zawał i został przewieziony do szpitala, gdzie po 2-tygodniach zmarł. Czy możemy żądać od rodziny pracownika zwrotu świadczenia urlopowego?
ROZWIĄZANIE
Mogą Państwo żądać zwrotu świadczenia urlopowego od spadkobierców pracownika, bowiem zostało ono wypłacone nienależnie. Pracownik nie zdążył bowiem skorzystać z 14-dniowego urlopu wypoczynkowego, w związku z czym nie został spełniony podstawowy warunek, od którego uzależnione jest prawo do tego świadczenia.
Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz dzieci, jeżeli spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS. Dopiero w razie braku takich osób, prawa majątkowe zmarłego pracownika (m.in. niewypłacone wynagrodzenie) wchodzą do spadku i podlegają dziedziczeniu na zasadach ogólnych przewidzianych przez przepisy Kodeksu cywilnego.
Inaczej jest z obowiązkami o charakterze majątkowym ze stosunku pracy (np. obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń), które nie są objęte powyższą regulacją. Wchodzą one do masy spadku jako długi i przechodzą wyłącznie na spadkobierców, zgodnie z ogólnymi regułami prawa spadkowego.
Polecamy również serwis: Rozliczanie wynagrodzeń
WAŻNE !
Spadkobiercy zmarłego pracownika ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego proporcjonalnie do udziału w nabytym spadku.
Nabycie spadku przez spadkobiercę stwierdza sąd (art. 1025 § 1 Kodeksu cywilnego). Zatem pracodawca może żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia urlopowego od spadkobierców zmarłego pracownika. Należy jednak zwrócić uwagę, że jeśli spadkobierca nie chce dziedziczyć po zmarłym, ma możliwość odrzucenia spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania (art. 1020 w zw. z art. 1015 Kodeksu cywilnego).
Świadczenie nienależne
Świadczenie urlopowe pracodawca wypłaca raz w roku każdemu pracownikowi korzystającemu w danym roku kalendarzowym z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że Państwa pracownik w związku z chorobą przebywał w szpitalu. Nie skorzystał zatem z planowanego urlopu wypoczynkowego. A zatem odpadł podstawowy warunek, od którego uzależnione jest prawo do tego świadczenia. Dlatego wypłacone pracownikowi świadczenie należy uznać za nienależne.
W takim przypadku należy odnieść się do przepisów Kodeksu cywilnego, a konkretnie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Z ich treści wynika, że kto uzyskał bez podstawy prawnej korzyść majątkową kosztem innej osoby, zobowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe – do zwrotu jej wartości (art. 405 Kodeksu cywilnego). Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 Kodeksu cywilnego).
Bezpodstawność wzbogacenia, jaka powstaje w sytuacji pobrania nienależnego świadczenia, polega na tym, że w świetle przepisów prawnych wzbogaconemu nie należy się korzyść majątkowa otrzymana od zubożonego pod postacią jego świadczenia. W Państwa przypadku wzbogacony (zmarły pracownik) w następstwie Państwa działania jako zubożonego (pracodawcy) podjętego w celu wykonania określonego zobowiązania uzyskał korzyść, która w rzeczywistości, jako świadczenie, mu nie przysługiwała.
Przepisy prawa pracy wskazują kilka terminów wypłaty świadczeń ze stosunku pracy. Ile czasu ma pracodawca, aby bez opóźnienia zrealizować wypłaty i nie popełnić wykroczenia – napiszemy w kolejnych numerach Sposobu na płace.
Zobacz również: Zmiana etatu w trakcie miesiąca – wynagrodzenie i ekwiwalent za urlop
Dochodzenie roszczeń od spadkobierców
Dochodząc zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia urlopowego należy liczyć się z trudnościami, jakie mogą pojawić się, gdy zdecydują się Państwo wystąpić do następców prawnych pracownika z żądaniem zwrotu świadczenia. Należy bowiem pamiętać, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją, powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu (art. 409 Kodeksu cywilnego).
PRZYKŁAD
Pracownik, który otrzymał nienależne świadczenie urlopowe przed urlopem, podczas pobytu w szpitalu (związanego z zawałem przebytym przed rozpoczęciem wypoczynku) wydał otrzymane środki przeznaczając je na leki i żywność. Po kilku dniach zmarł. Wobec tego przed śmiercią nie był wzbogacony. Domaganie się przez pracodawcę zwrotu wypłaconej kwoty od spadkobierców zmarłego pracownika będzie szczególnie utrudnione.
Gdyby nienależne świadczenie weszło do spadku po pracowniku, wówczas pracodawca, chcąc je odzyskać, może podnieść, że spadkobiercy pracownika stali się bezpodstawnie wzbogaceni, i żądać od nich jego zwrotu (art. 410 § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 405 Kodeksu cywilnego oraz art. 300 Kodeksu pracy).
W praktyce może się zdarzyć, że spadkobiercy pracownika dobrowolnie zwrócą pracodawcy należności, które zmarły był dłużny firmie. Wówczas pracodawca może je przyjąć, nie czekając na prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku po pracowniku.
Pracodawca występując do spadkobierców pracownika z żądaniem zwrotu wypłaconego świadczenia urlopowego, które przeszło na nich z chwilą śmierci pracownika (otwarcia spadku), zanim ci złożyli oświadczenia dotyczące spadku (lub zanim upłynął termin wyznaczony im w tym celu przez ustawodawcę), musi liczyć się z ich odmową, gdyż mogą oni odrzucić spadek.
WAŻNE!
Spadkobierca, który zaspokoi roszczenie pracodawcy w całości, a następnie odrzuci spadek, nie może żądać od pracodawcy zwrotu świadczenia jako nienależnego.
Zadaj pytanie: Forum Kadry - Urlopy
Żądanie zwrotu świadczenia
Jeżeli spadkobiercy pracownika dobrowolnie nie zwrócą wypłaconego świadczenia, wówczas pracodawca musi ich wezwać do spełnienia roszczenia. O tym, do jakich osób takie wezwanie powinno być skierowane, decyduje treść prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia praw do spadku.
Nie oznacza to jednak, że pracodawca będzie musiał czekać na zgłoszenie się spadkobierców pracownika. Ma on bowiem prawo wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia praw do spadku po pracowniku (art. 1025 § 1 Kodeksu cywilnego).
Jeżeli spadkobiercy pracownika mimo wezwania nie zaspokoją roszczeń pracodawcy o wykonanie zobowiązań, które odziedziczyli w spadku po pracowniku, to pracodawca może żądać ich spełnienia przed sądem pracy (właściwym rzeczowo i miejscowo), ponieważ roszczenia te wynikają ze stosunku pracy.
WAŻNE!
Roszczenia majątkowe ze stosunku pracy, przysługujące pracodawcy od spadkobierców pracownika, przedawniają się – co do zasady – z upływem 3 lat od dnia ich wymagalności (art. 291 § 1 Kodeksu pracy).
Zakaz potrącenia
Nie zawsze pracodawca może dokonać potrącenia nienależnie wypłaconego świadczenia urlopowego. Potrącenia takiego nie można dokonać z innych praw majątkowych przysługujących rodzinie zmarłego pracownika, np. z wynagrodzenia lub ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Wynagrodzenie przysługujące pracownikowi z tytułu świadczonej pracy podlega bowiem szczególnej ochronie i pracodawca nie może bez zgody pracownika potrącać z należnego mu wynagrodzenia jakichkolwiek kwot poza wymienionymi w art. 87 Kodeksu pracy.
Co prawda, w przepisach Kodeksu pracy przewidziano także możliwość potrącania z wynagrodzenia należnego pracownikowi także innych należności, niż wskazane w art. 87 § 1 i 7 Kodeksu pracy, jednak warunkiem ich potrącenia jest uzyskanie od pracownika zgody na piśmie.
Powyżej opisana ochrona wynagrodzenia obejmuje swym zakresem pensję pracownika także w przypadku jego śmierci. W konsekwencji, pracodawca nie może dokonać potrącenia. Pogląd ten znajduje pośrednie potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z 18 października 1971 r. (sygn. akt I PR 15/71), w którym wyraził pogląd, że obowiązek wynagrodzenia szkody spowodowanej czynem niedozwolonym, polegającym na przywłaszczeniu ściśle określonej sumy pieniężnej na szkodę firmy, jest obowiązkiem majątkowym i należy do spadku. (...)
Nie znajdzie też zastosowania instytucja potrącenia uregulowana w Kodeksie cywilnym. Warunkiem potrącenia z art. 498 Kodeksu cywilnego jest tożsamość podmiotów będących jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. W przedstawionym przez Państwa przypadku taka tożsamość nie będzie zachodzić. Kolejnym warunkiem potrącenia jest to, aby obie wierzytelności były wymagalne. Tymczasem obowiązek następców prawnych pracownika wykonania zobowiązań, które odziedziczyli po pracowniku, aktualizuje się, co do zasady, po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia przez nich praw do spadku.
Natomiast obowiązek pracodawcy wypłaty im należności pozostałych po zmarłym pracowniku wymagalny jest niezwłocznie po śmierci pracownika. Z powyższego wynika, że pracodawca nie może powstrzymywać się ze spełnieniem obowiązków wynikających z art. 631 § 2 Kodeksu pracy, wskazując na fakt, że jego wierzyciele są zarazem jego dłużnikami.
Podstawa prawna:
- art. 3 ust. 3–5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 592 ze zm.)
- art. 405, art. 409, art. 410 § 1, art. 498, art. 922 § 1, art. 1015, art. 1020, art. 1025 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
- art. 631, art. 87, art. 871, art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)