Pierwsza najczęściej stosowana to taka, gdy z inicjatywą udzielenia tego urlopu wychodzi pracownik, który chce wykorzystać urlop bezpłatny do swoich celów, niekoniecznie związanych z pracą u innego pracodawcy. Pracodawca na wniosek pracownika może, ale nie musi, udzielić urlopu bezpłatnego. Jeżeli natomiast wyrazi zgodę na taki urlop, to jego długość powinna odpowiadać tej zamieszczonej we wniosku pracownika. Wykorzystywanie przez pracownika urlopu bezpłatnego powoduje przerwę w zatrudnieniu, co oznacza, że okresu tego nie wlicza się okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Pracownikowi nie przysługują żadne uprawnienia pracownicze ani socjalne, nie otrzymuje wynagrodzenia (na co wskazuje sama nazwa tego urlopu), nie nabywa prawa do urlopu wypoczynkowego ani nie ma prawa do innych świadczeń socjalnych. Strony przy podejmowaniu decyzji o udzieleniu urlopu bezpłatnego dłuższego niż 3 miesiące mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z tego urlopu z ważnych przyczyn (art. 174 § 3 k.p.). Jednak pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi w czasie trwania urlopu bezpłatnego, chyba że w zakładzie przeprowadzane są zwolnienia grupowe, a urlopu bezpłatnego udzielono na okres dłuższy niż 3 miesiące.
Drugą formą wykorzystania urlopu bezpłatnego jest urlop udzielany z inicjatywy pracodawcy za zgodą pracownika w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy. Urlop ten może być udzielany na czas określony lub na okres wykonywania pracy.
Potocznie często taką sytuację nazywa się leasingiem pracowniczym, gdyż kojarzy się z wypożyczeniem pracowników innym firmom na określony czas lub do realizacji konkretnego zadania. Aby mogło dojść do takiego zatrudnienia, dotychczasowy pracodawca musi podpisać z przyszłym pracodawcą porozumienie, w którym należy uwzględnić okres pracy, który zazwyczaj równy jest udzielonemu urlopowi bezpłatnemu. Następnym niezbędnym warunkiem jest uzyskanie zgody pracownika na pracę dla innej firmy. Zgoda ta musi być wyrażona na piśmie.
W odróżnieniu od urlopu bezpłatnego udzielanego na wniosek pracownika okres urlopu, który udzielany jest na wykonywanie pracy u innego pracodawcy, wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy. Należy zaznaczyć, że dotychczasowy stosunek pracy nie ulega rozwiązaniu, ale jest jedynie zawieszony. W momencie gdy zakończy się urlop bezpłatny, pracownik ma obowiązek powrotu do pracy u dotychczasowego pracodawcy.