Kodeks pracy określa wprost przypadki, kiedy urlop macierzyński może zostać skrócony. Pracownica może po porodzie wykorzystać 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ale pod warunkiem, że pozostałą część tego urlopu wykorzysta ojciec dziecka, który je wychowuje (art. 180 § 5 Kodeksu pracy).
Drugą możliwością praktycznego skrócenia urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie jest możliwość podziału tego urlopu na 2 części. Jedną, obejmująca co najmniej 2 lub więcej tygodni, pracownica może wykorzystać przed porodem. Druga zaś, obejmująca część niewykorzystaną przed porodem, przypada po urodzeniu dziecka. Powstaje jednak wątpliwość w tym przypadku co do minimalnego wymiaru urlopu macierzyńskiego, który musi zostać wykorzystany przez pracownicę po porodzie. Kodeks pracy nie określa go wprost. Czy może się zatem zdarzyć, że praktycznie od razu po porodzie kobieta wróci do pracy, ponieważ większą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta przed porodem?
14 czy 8 tygodni urlopu macierzyńskiego
W kwestii minimalnej liczby dni urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie zdania specjalistów są podzielone. Część ekspertów uważa, że urlop macierzyński dla pracownicy po porodzie nie może być krótszy niż 14 tygodni. Nie dotyczy to przypadków wskazanych wprost w Kodeksie pracy, które przewidują krótszy urlop macierzyński, np. w razie hospitalizacji noworodka, oddania dziecka na wychowanie, urodzenia martwego dziecka lub śmierci dziecka przed upływem 8 tygodnia życia (art. 1801, art. 181 i art. 182 Kodeksu pracy). Ci eksperci argumentują, że kobieta, która urodziła dziecko, musi wykorzystać po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, gdyż Kodeks pracy nie pozwala na skrócenie urlopu przypadającego po porodzie (poza przypadkami wymienionymi wyżej). Natomiast pozostała część urlopu, w zależności od okoliczności, może zostać wykorzystana przed porodem przez pracownicę albo po porodzie przez pracownika - ojca, który wychowuje dziecko.
Zdaniem pozostałych specjalistów zajmujący się prawem pracy przed porodem pracownica może wykorzystać więcej niż 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego, a po porodzie powinna wykorzystać co najmniej 8 tygodni tego urlopu.
WAŻNE!
Urlop macierzyński po porodzie powinien trwać co najmniej 8 tygodni.
Zwolennicy tego poglądu argumentują, że wprawdzie przepisy Kodeksu pracy (art. 180 § 3 i § 4 Kodeksu pracy) nie określają wprost, jaka część urlopu macierzyńskiego musi w takim przypadku pozostać do wykorzystania po porodzie, ale biorąc pod uwagę fakt, że urlop macierzyński powinien być przeznaczony nie tylko na sprawowanie osobistej opieki nad noworodkiem, ale również na regenerację sił matki po porodzie, należy uznać, że część urlopu macierzyńskiego przypadająca po porodzie nie może być mniejsza niż 8 tygodni. Taki bowiem wymiar przysługuje pracownicy, która podjęła decyzję o rezygnacji z wychowania dziecka i oddała je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu dziecka albo której dziecko wymaga opieki szpitalnej, albo której dziecko urodziło się martwe lub zmarło przed upływem 8 tygodni życia. Stąd wniosek, że 8 tygodni wystarczy na regenerację sił i właśnie 8 tygodni należy przyjąć jako barierę minimalnego wymiaru urlopu macierzyńskiego, który musi w każdym przypadku zostać wykorzystany po porodzie.
PRZYKŁAD
Pracownica spodziewająca się pierwszego dziecka złożyła wniosek o udzielenie 5 tygodni urlopu macierzyńskiego przed porodem. Pracodawca zgodnie z prezentowanym powyżej poglądem może się zgodzić na wniosek pracownicy. Pracownica musi zgodnie z tym stanowiskiem wykorzystać co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. Nie jest natomiast konieczne wykorzystanie przez nią co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. W przedstawionym przypadku pracownica wykorzysta 13 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, a 5 tygodni przed porodem.
Jaki wymiar urlopu powinien przypadać po porodzie
Sytuacje, w których jest dopuszczalne skrócenie urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie, są ściśle określone w Kodeksie pracy i należy je traktować jako wyjątki od reguły nakazującej wykorzystanie urlopu macierzyńskiego w całości po porodzie. Dlatego w przypadku podziału urlopu macierzyńskiego na części, z których jedna jest wykorzystywana przed porodem, a druga po porodzie, nie jest możliwe skrócenie urlopu macierzyńskiego przypadającego po porodzie zaledwie np. do 2 tygodni. Ustawodawca uznał bowiem za niezbędny do regeneracji sił matki po porodzie okres co najmniej 8 tygodni.
Nie można natomiast podzielić poglądu przyjmującego, że po porodzie pracownica musi wykorzystać minimum 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Za odrzuceniem go przemawia przede wszystkim treść przepisu art. 180 § 3 i § 4 Kodeksu pracy, który nie wprowadza w tym zakresie wyraźnych ograniczeń ilościowych co do wymiaru urlopu przysługującego po porodzie. Ponadto należy pamiętać, że do 18 grudnia 2006 r. pracownica, która urodziła swoje pierwsze dziecko, miała prawo do 16 tygodni urlopu macierzyńskiego. Od 19 grudnia 2006 r. wymiar urlopu macierzyńskiego został wydłużony o 2 tygodnie. Pracownica nie mogła zatem wykorzystać np. 3 lub 4 tygodni urlopu przed porodem, ponieważ do wykorzystania po porodzie nie zostałoby pełnych 14 tygodni.
• art. 180 § 1, § 3-6, art. 1801-183 Kodeksu pracy,
• art. 1 ustawy z 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU nr 221, poz. 1615).
Cecylia Bodek
specjalista w zakresie prawa pracy