Pracownik, spełniając obowiązek wykonywania pracy, powinien świadczyć ją sumiennie i starannie. Praca jest wykonywana sumiennie, jeżeli pracownik wykonuje ją w sposób jak najlepszy, tzn. dokładnie, rzetelnie, solidnie. Natomiast staranne wykonywanie pracy następuje wówczas, gdy pracownik wykonuje pracę maksymalnie dokładnie, dbając o szczegóły.
W określonych przypadkach od pracownika wymaga się zwiększonej staranności i sumienności. Dotyczy to pracowników zajmujących np. kierownicze stanowiska lub posiadających wysokie kwalifikacje zawodowe. Oceniając realizowanie przez nich obowiązków służbowych, pracodawca powinien stosować bardziej rygorystyczne kryteria.
Wykonywanie poleceń przełożonych
Kolejnym obowiązkiem pracownika jest wykonywanie poleceń przełożonych.
Obowiązek ten odnosi się jednak tylko takich poleceń, które:
• dotyczą pracy,
• nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
Pracownik nie musi wykonywać poleceń przełożonych, które są niezgodne z jego umową o pracę lub bezprawne. Nie ma także obowiązku wykonywania poleceń, które nie dotyczą pracy.
Przykład
Dyrektor nakazał pracownikowi zatrudnionemu na stanowisku kierowcy, żeby odebrał z dworca i zawiózł do domu powracającą z wakacji rodzinę dyrektora. Takiego polecenia dyrektora pracownik nie musi wykonać. Nie dotyczy ono bowiem pracy i jest sprzeczne z umową o pracę pracownika. Kierowca nie jest zobowiązany do załatwiania prywatnych spraw dyrektora i przewożenia jego rodziny.
Inne obowiązki pracownicze
Pozostałe obowiązki pracowników zostały określone w art. 100 § 2 k.p. Katalog wymienionych w tym przepisie obowiązków jest jedynie przykładowy i nie jest wyczerpujący. Przedstawia go zamieszczona poniżej tabela:
Podstawowe obowiązki pracownicze
1. Przestrzeganie czasu pracy ustalonego w zakładzie.
2. Przestrzeganie regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku.
3. Przestrzeganie przepisów i zasad bhp oraz przepisów przeciwpożarowych.
4. Dbanie o dobro zakładu pracy, ochrona jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
5. Przestrzeganie tajemnicy określonej w odrębnych przepisach.
6. Przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Przestrzeganie czasu pracy
Pracodawca ustala obowiązujące w zakładzie pracy rozkłady czasu pracy. Powinny być one uregulowane w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy, a w przypadku braku w firmie tych aktów prawa wewnątrzzakładowego w obwieszczeniu. Rozkład czasu pracy określa godziny pracy pracowników, czyli moment rozpoczynania i kończenia pracy.
Obowiązek przestrzegania czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy polega zatem na systematycznym i punktualnym zgłaszaniu się pracownika do pracy w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu. Spełnienie tego obowiązku następuje, gdy pracownik, zgłaszając się do pracy, jest zdolny do jej wykonywania i pozostaje w dyspozycji pracodawcy przez co najmniej czas wyznaczony w obowiązującym go rozkładzie czasu pracy. Naruszeniem tego obowiązku będzie więc spóźnienie się do pracy lub jej opuszczenie miejsca pracy przed wyznaczonym czasem bez zgody pracodawcy.
Nie będzie natomiast naruszeniem tego obowiązku niestawienie się w pracy z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność pracownika w pracy, np. z powodu choroby.
Przestrzeganie regulaminu pracy oraz porządku w zakładzie
Pracownicy są zobowiązani do przestrzegania regulaminu pracy i obowiązującego porządku w pracy. Pracodawca powinien zapoznać z regulaminem pracy każdego pracownika przed podjęciem przez niego pracy.
Pracownik nie powinien naruszać zawartych w regulaminie pracy ustaleń dotyczących np.:
• sposobów potwierdzania przybycia do pracy,
• zasad usprawiedliwiania nieobecności w pracy,
• zasad pobierania i przechowywania narzędzi pracy,
• zabezpieczenia firmowego mienia po zakończeniu pracy.
Przestrzeganie zasad bhp i ppoż.
Przestrzeganie zasad bhp zostało uznane za podstawowy obowiązek pracowniczy. W ramach tego obowiązku pracownik powinien m.in.:
• znać przepisy bhp, brać udział w szkoleniach bhp i poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
• używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim.
Dbanie o dobro zakładu i ochrona jego mienia
W ramach tego obowiązku pracownicy powinni np. przestrzegać standardów obowiązujących w firmie dotyczących strojów służbowych, nie powinni w kontaktach z klientami wyrażać o swoim pracodawcy negatywnych opinii, dbać o dobro zakładu i interesy pracodawcy.
Przykład
Pracownik nie miał podpisanej z pracodawcą umowy o zakazie konkurencji. Po pewnym czasie rozpoczął prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec swojego pracodawcy. Przy prowadzeniu swojej firmy korzystał m.in. z mienia pracodawcy i przejmował klientów swojego pracodawcy. Po pewnym czasie pracodawca dowiedział się o postępowaniu pracownika i zwolnił go dyscyplinarnie z powodu naruszenia obowiązku dbania o dobro zakładu pracy polegającego na prowadzeniu działalności konkurencyjnej, „podbieraniu klientów” i korzystaniu z materiałów pracodawcy bez jego zgody. Postępowanie pracodawcy było prawidłowe. Nie ma znaczenia, że w przedstawionej sytuacji pracownik nie miał podpisanej umowy o zakazie konkurencji.
Obowiązek dbania o dobro zakładu obejmuje również obowiązek ochrony mienia pracodawcy.
Obowiązek ten dotyczy ochrony mienia:
• używanego przez pracownika bezpośrednio, np. maszyny, narzędzia,
• powierzonego pracownikowi z obowiązkiem wyliczenia się z niego, np. telefonu komórkowego, samochodu,
• innych przedmiotów, z którymi styka się w pracy pracownik.
Uszkodzenie mienia pracodawcy przez pracownika z jego winy powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą pracownika. Może być także przyczyną nałożenia kar porządkowych lub podstawą do wypowiedzenia umowy o pracę.
Marek Skałkowski
specjalista w zakresie prawa pracy