Kodeks pracy reguluje zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez pracownika na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania jego obowiązków pracowniczych (art. 114 k.p. i nast.). Swoim działaniem pracownik może wyrządzić szkodę zarówno pracodawcy, jak i osobie trzeciej, tzn. osobie fizycznej lub prawnej niebędącej jego pracodawcą, w tym także innemu pracownikowi zatrudnionemu u tego samego pracodawcy.
Przykład
W trakcie robót na wysokościach jeden z pracowników upuścił wiadro z gipsem, czym spowodował zniszczenie zaparkowanego przed budynkiem samochodu i uszkodzenie ciała pracującego na niższej kondygnacji pracownika (wypadek przy pracy).
Zasady rekompensaty szkód na osobie trzeciej
Zgodnie z Kodeksem pracy do naprawienia szkody wyrządzonej przez pracownika osobie trzeciej zobowiązany jest wyłącznie pracodawca (art. 120 § 1 k.p.). Celem takiej regulacji jest z jednej strony ochrona interesu osoby poszkodowanej, ponieważ od pracodawcy łatwiej jest wyegzekwować odszkodowanie ze względu na jego możliwości finansowe, a z drugiej strony ochrona pracownika przed odpowiedzialnością cywilną, która przewiduje naprawienie szkody w pełnej wysokości. Pracownik ponosi natomiast odpowiedzialność wobec swojego pracodawcy (jeśli naprawił on szkodę) na takich samych zasadach jak za szkodę wyrządzoną mu na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków pracowniczych. Jest to tzw. odpowiedzialność regresowa pracownika (art. 120 § 2 k.p.).
Odpowiedzialność pracodawcy
Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy z tytułu szkody wyrządzonej przez jego pracownika osobie trzeciej powstanie tylko wtedy, gdy spełnione zostaną łącznie 2 warunki:
• pracownik wyrządzi osobie trzeciej szkodę z winy nieumyślnej, tzn. gdy szkoda nie nastąpiła na skutek celowego działania pracownika, ale w wyniku jego niedbalstwa,
• pracownik wyrządzi osobie trzeciej szkodę przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych, nie zaś przy okazji ich wykonywania.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że pracownik wyrządza szkodę przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych wówczas, gdy szkoda ta pozostaje w normalnym wewnątrzorganizacyjnym funkcjonalnym związku przyczynowym z powierzonymi mu czynnościami, które podjął na podstawie stosunku pracy w ramach wykonywania zadań związanych z przedmiotem działalności zakładu pracy (wyrok SN z 19 lutego 1976 r., III PR 21/76, PiZS 1977/10/68).
Pracodawca odpowiada wobec osoby trzeciej na zasadach ogólnych, a więc na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (art. 415 k.c. i nast.), a nie Kodeksu pracy. Oznacza to, że odpowiada on na zasadzie ryzyka. Nie będzie więc mógł uwolnić się od obowiązku wyrównania szkody (rekompensaty) przez wykazanie, że do jej powstania doszło z przyczyn od niego niezależnych i bez jego winy. Odpowiedzialność cywilna ma bowiem dużo szerszy zakres niż odpowiedzialność wynikająca z przepisów prawa pracy. Obejmuje ona obowiązek naprawy szkody w pełnej wysokości, w uwzględnieniem ewentualnych kosztów leczenia, jeżeli szkoda wyrządzona przez pracownika spowodowała uszczerbek na zdrowiu poszkodowanego.
Przykład
Kierowca zatrudniony w firmie przewozowej, dostarczając towar klientowi firmy, przez nieuwagę wjechał ciężarówką w ogrodzenie posesji klienta. W wyniku tego zdarzenia powstała szkoda w wysokości 10 tys. zł. Pracodawca kierowcy będzie więc zobowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. Gdyby w trakcie zdarzenia klient doznał uszczerbku na zdrowiu (np. przewracający się płot złamałby mu rękę), pracodawca kierowcy byłby zobowiązany do pokrycia także kosztów jego leczenia.
Roszczenie regresowe wobec pracownika
Pracodawca, który uiścił na rzecz osoby trzeciej odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez pracownika (z winy nieumyślnej), ma roszczenie regresowe wobec sprawcy szkody. Pracodawca może więc domagać się od pracownika zwrotu kosztów poniesionych w związku z naprawą szkody. Jest to szczególna postać pracowniczej odpowiedzialności majątkowej, która zwalnia pracownika z odpowiedzialności wynikającej z Kodeksu cywilnego, nakazującej rekompensatę szkody w pełnej wysokości. Pracownik odpowiada więc za spowodowaną przez siebie szkodę na osobie trzeciej na takich samych zasadach jak za szkodę wyrządzoną bezpośrednio swemu pracodawcy, czyli w sposób ograniczony, tj. tylko do wysokości trzykrotnego własnego wynagrodzenia w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 k.p.). Oznacza to, że pracodawca nie zawsze otrzyma zwrot całości odszkodowania wypłaconego poszkodowanemu.
Przykład
Pracodawca kierowcy zapłacił za naprawę ogrodzenia 10 tys. zł. Może on wystąpić z roszczeniem regresowym wobec kierowcy, jednak tylko do wysokości jego trzykrotnych zarobków, tj. do 4500 zł, gdyż w dniu wyrządzenia szkody pensja kierowcy wynosiła 1500 zł miesięcznie.
Roszczenie regresowe wobec pracownika przysługuje pracodawcy, pod warunkiem że:
• spowodowanie szkody przez pracownika nastąpiło przy wykonywaniu jego obowiązków pracowniczych,
• powstał uszczerbek w majątku osoby trzeciej (szkoda),
• pracodawca naprawił szkodę osobie trzeciej, przez co uszczuplił swój majątek o kwotę odpowiadającą wypłaconemu odszkodowaniu.
Roszczenie regresowe pracodawcy w stosunku do pracownika, który przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych wyrządził szkodę osobie trzeciej, powstaje z chwilą zaspokojenia przez zakład pracy roszczeń osoby trzeciej.
Ważne!
Termin przedawnienia roszczenia regresowego pracodawcy liczy się od chwili naprawienia szkody, a nie od chwili jej wyrządzenia przez pracownika (wyrok SN z 16 września 1997 r., I PKN 261/97, OSNP 1998/18/535).
Bezpośrednia odpowiedzialność pracownika
Pracownik będzie odpowiadał za szkodę bezpośrednio (bez udziału pracodawcy) i to w pełnej wysokości, jeżeli wyrządził ją osobie trzeciej z winy umyślnej, np. ukradł aparat fotograficzny w trakcie remontu mieszkania klienta swojego pracodawcy, a także wtedy, gdy szkoda powstała w czasie, w którym nie wykonywał swych obowiązków pracowniczych, np. zniszczył ogrodzenie, korzystając ze służbowej ciężarówki do celów prywatnych. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że pracownik będzie również zobowiązany do zapłaty na rzecz osoby trzeciej odszkodowania w pełnej wysokości w razie niewypłacalności zakładu pracy (uzasadnienie uchwały SN z 7 czerwca 1975 r., III CZP 19/75, OSNC 1976/2/20).
Ewa Przedwojska
asystent sędziego Sądu Najwyższego
w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych