Pomieszczenie pracy
Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy określa przede wszystkim rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn.zm.), a także rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późn.zm.).
Pomieszczeniami pracy są pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników, w których wykonywana jest praca. Pomieszczenia pracy dzielą się na dwa rodzaje - pomieszczenia stałej pracy oraz pomieszczenia czasowej pracy. Do pierwszego rodzaju można zaliczyć pomieszczenie, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny, a do drugiego zaliczymy pomieszczenie, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:
- łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądź gdy praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń albo utrzymaniem czystości i porządku,
- mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi - bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,
- jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się obsługą.
Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom pomieszczeń, których rodzaj, liczba i wielkość muszą być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana. Pomieszczenia pracy powinny być zabezpieczone przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami. Pomieszczenia te muszą także posiadać właściwą odporność ogniową oraz spełniać warunki do prawidłowej ewakuacji w razie pożaru lub innego niebezpieczeństwa. Pomieszczenia, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, takie jak np. wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły - powinny być szczelnie oddzielone od innych pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych albo powinny być zastosowane inne rozwiązania zapobiegające przedostawaniu się tych czynników do innych pomieszczeń.
Jeżeli w związku z wykonywanymi pracami, wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybuchowym - to ściany i sufity pomieszczeń pracy należy pokryć materiałem chroniącym przed adsorbcją (tj. gromadzeniem się substancji rozpuszczonych w cieczy lub obecnych w fazie gazowej na powierzchni ciała stałego albo cieczy) i gromadzeniem się pyłu oraz umożliwiającym łatwe czyszczenie lub zmywanie.
Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamykane w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeżeli istnieją względy wymagające zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupoważnionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z zewnątrz, a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza. W takiej sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pracowników znajdujących się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz.
Usytuowanie
Zasadą jest, że pomieszczenia stałej pracy nie mogą znajdować się poniżej poziomu otaczającego terenu. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy wymaga tego rodzaj produkcji, np. w rozlewniach win, w chłodniach itp. Dopuszczalne jest również zlokalizowanie poniżej poziomu otaczającego terenu:
- pomieszczeń pracy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych, a także
- pomieszczeń handlowych, usługowych i gastronomicznych w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych
pod warunkiem zachowania wymagań przepisów techniczno-budowlanych zawartych w ustawie z 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn.zm.) oraz w aktach wykonawczych do tej ustawy. Niezbędne jest także uzyskanie zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy. Warto przy tym dodać, że Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 3 grudnia 2003 r., sygn. akt II SA 3979/02, stwierdził, iż uzyskanie zgody na lokalizację pomieszczeń pracy poniżej poziomu terenu (w miejscu pozbawionym dostępu do światła dziennego) nie wymaga dodatkowo zgody na stosowanie oświetlenia sztucznego w tych pomieszczeniach.
Powierzchnia i wysokość
Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy. Tak więc należy je dostosować do rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach. Należy pamiętać, że na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniu stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi - nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.
Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, nie może być mniejsza niż 3,0 m - jeżeli przebywa w nich więcej niż 4 pracowników.
Przepisy dopuszczają także niższą wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia. Otóż wysokość ta nie może być mniejsza niż 2,5 m jeżeli przebywa w nich nie więcej niż 4 pracowników i na każdego z nich przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia. Taka wysokość dopuszczalna jest także w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza określonych w Polskiej Normie dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych, a na każdego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia. Z kolei w dyżurkach, portierniach, kantorach, kioskach ulicznych oraz kioskach usytuowanych w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych i handlowych, a także w pomieszczeniach usytuowanych na antresoli otwartej do większego pomieszczenia wysokość może być zmniejszona do 2,2 m.
Pomieszczenia stałej pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, powinny mieć wysokość nie mniejszą niż 3,3 m.
Należy dodać, że przepisy dopuszczają możliwość obniżenia wysokości pomieszczenia w stosunku do wysokości wymaganej w przypadku zastosowania klimatyzacji oraz po uzyskaniu zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Możliwość taka obejmuje zarówno pomieszczenia, w których występują czynniki uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia (tj. 3,3 m), jak i pomieszczenia, w których nie występują takie czynniki (tj. 3,0 m).
Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie powinna być mniejsza niż 2,2 m - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, a 2,5 m - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.
Oświetlenie
Każde pomieszczenie stałej pracy powinno być oświetlone światłem dziennym, chyba że względy technologiczne nie stoją na przeszkodzie. Na stosowanie w takim pomieszczeniu oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca musi uzyskać zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy. Jak widać, pierwszeństwo ma światło dzienne, które należy dostosować do przeznaczenia, kształtu i wielkości pomieszczenia, z uwzględnieniem Polskich Norm. Na poszczególnych stanowiskach pracy oświetlenie dzienne powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie.
Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste oraz przepuszczać dostateczną ilość światła. Ponadto okna i świetliki należy wyposażyć w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy. W przypadku okien i świetlików przeznaczonych do wietrzenia pomieszczeń pracodawca powinien zadbać, aby były one wyposażone w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z poziomu podłogi oraz ustawienie części otwieranych w pożądanym położeniu.
Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne. I w tym przypadku parametry oświetlenia powinny być zgodne z Polskimi Normami.
W pomieszczeniach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, pracodawca powinien zapewnić odpowiednie oświetlenie awaryjne.
Wentylacja
We wszystkich pomieszczeniach pracy należy zapewnić odpowiednią wymianę powietrza. Wymiana ta powinna wynikać z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.
W celu doprowadzenia do pomieszczeń pracy powietrza z zewnątrz można stosować klimatyzację lub wentylację mechaniczną. W takim przypadku powietrze powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Należy też zwrócić uwagę, aby klimatyzacja lub wentylacja (z wyjątkiem wentylacji awaryjnej) nie powodowała przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Ponadto trzeba też zadbać, aby pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej strumień powietrza nie był skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy. W pozostałych przypadkach maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 45°C. Należy jednakże pamiętać, że maksymalna temperatura nawiewanego powietrza w pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebezpieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej.
Zastosowanie systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powoduje pewne obowiązki z tym związane. Należy bowiem zapewnić odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii. Ponadto należy stosować środki mające na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych. Obowiązkowe jest także zastosowanie systemu kontrolnego sygnalizującego stan zagrożenia, jeżeli awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodliwych dla zdrowia.
Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacją powietrza ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż 10 proc. ogólnej ilości wymienianego powietrza. Recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach pracy, w których występują:
- szkodliwe czynniki biologiczne,
- czynniki chemiczne stwarzające zagrożenia określone w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych,
- materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy.
Recyrkulacji powietrza nie należy również stosować w pomieszczeniach pracy, w których możliwe jest nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
Ogrzewanie
W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy nie niższą jednak niż 14C. Niższe wartości temperatury mogą występować jedynie w pomieszczeniach, w których ze względu na prowadzone procesy technologiczne nie może być zapewniona powyższa temperatura (np. w chłodniach, w niektórych pomieszczeniach, w których odbywa się przetwórstwo mięsa).
W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18C.
Odnośnie do obowiązku zapewnienia przez pracodawcę odpowiedniej temperatury należy przytoczyć wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 20 września 2001 r., sygn. akt SA/Bk 75/01. Sąd uznał w tym wyroku, że odstąpienie przez pracodawcę od wykonania obowiązku zapewnienia pracownikom odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach pracy może być usprawiedliwione względami technologicznymi, a nie jego sytuacją ekonomiczną.
Podstawa prawna:
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn.zm.),
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późn.zm.).
Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami. W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.