W przeciwieństwie do umowy obowiązującej w okresie trwania stosunku pracy możliwe jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek złamania zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Jednocześnie zarówno w tym wyroku, jak i w wielu innych sądy opowiadają się za możliwością miarkowania wysokości kary, czyli obniżenia jej przez sąd w stosunku do treści umowy ze względu na wartość zakazu oraz wysokość wynagrodzenia za jego przestrzeganie tak, aby kara umowna nie była rażąco wygórowana. Kodeks pracy przewiduje kilka okoliczności, których zaistnienie powoduje wygaśnięcie klauzuli zakazu konkurencji. Są to przede wszystkim upływ czasu, na jaki umowa została zawarta, ustanie przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji (np. zmiana profilu działalności przez byłego pracodawcę lub zaniechanie aktywności na rynku) oraz niewywiązywanie się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania. Oczywiście strony mogą ponadto przewidzieć możliwość rozwiązania umowy za wypowiedzeniem, ale jeżeli tego nie zrobią faktycznie, nie istnieje możliwość skrócenia okresu jej obowiązywania. Szczególna sytuacja powstaje w przypadku, gdy pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku zapłaty odszkodowania. Zgodnie z przepisami i potwierdzoną praktyką sądową w takim przypadku umowa nadal obowiązuje w zakresie obowiązku wypłaty odszkodowania, ale pracownika nie wiąże zakaz konkurencji. Taką wykładnię przepisów potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 11 kwietnia 2001 r. (III ZP 7/01, OSNP 2002/7/155).
Kontrakt menedżerski to jednak nie zawsze umowa oparta na Kodeksie pracy. Często jest to umowa oparta na przepisach Kodeksu cywilnego na zasadzie swobody umów, mająca najczęściej charakter umowy zlecenia, o dzieło czy też nienazwanej umowy mieszanej. Menedżer wykonuje na podstawie takiej umowy swoje obowiązki, biorąc na siebie o wiele większą odpowiedzialność niż pracownik, ponieważ wykonuje je na swoje ryzyko. Co więcej takie ukształtowanie więzi między firmą a menedżerem pozwala stronom na bardzo swobodne kształtowanie łączących ich stosunków także w zakresie zakazu konkurencji. Jeśli tylko przepisy prawa i zasady współżycia społecznego się temu nie sprzeciwiają, strony mogą zawrzeć w umowie menedżerskiej postanowienia dotyczące zakazu konkurencji zarówno w okresie zarządzania firmą, jak i po rozwiązaniu takiej umowy. Przy takim zakazie konkurencji nie obowiązują ograniczenia wynikające z Kodeksu pracy. Firma może zażądać od menedżera powstrzymania się od pracy nie tylko na rzecz podmiotów konkurencyjnych, ale na rzecz jakichkolwiek podmiotów trzecich. Zakaz konkurencji zarówno w okresie zarządzania firmą, jak i po odejściu od niej może zostać wzmocniony obowiązkiem zapłaty kary umownej w wypadku naruszenia tego zakazu. Co więcej wysokość odszkodowania za zachowanie zakazu konkurencji i inne szczegółowe dane dotyczące zakresu zakazu muszą być bardzo precyzyjnie ustalone, gdyż w przeciwnym wypadku nie ma przepisów, które taką lukę mogłyby wypełnić.
Wojciech Dec
radca prawny z Kancelarii Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy