Zgodnie z kodeksem pracy, w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca. Taka regulacja chroni interes osoby poszkodowanej, gdyż łatwiej, z uwagi na możliwości finansowe pracodawcy, wyegzekwować od niego odszkodowanie, a także pracownika, gdyż chroni go przed surowymi skutkami odpowiedzialności cywilnej.
Odpowiedzialność pracodawcy
Pracodawca ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wyrządzone przez pracownika tylko wtedy, gdy zostaną spełnione łącznie dwa warunki. Po pierwsze, obowiązek naprawienia szkody powstanie tylko wówczas, gdy pracownik wyrządził osobie trzeciej szkodę z winy nieumyślnej, a więc wtedy, gdy wprawdzie nie chciał wyrządzić szkody, ale nastąpiła ona na skutek jego niedbalstwa (patrz ramka z orzecznictwem). Po drugie, warunkiem odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy względem osoby trzeciej jest wyrządzenie przez pracownika szkody przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że pracownik wyrządza szkodę przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych wówczas, gdy szkoda ta pozostaje w normalnym, wewnętrzno-organizacyjnym funkcjonalnym związku przyczynowym z powierzonymi mu czynnościami, które podjął na podstawie stosunku pracy w ramach wykonywania zadań związanych z przedmiotem działalności tego zakładu (por. wyrok SN z 19 lutego 1976 r., III PR 21/76, PiZS 1977/10/68). Oznacza to, że pracodawca będzie zwolniony z odpowiedzialności odszkodowawczej wówczas, gdy jego pracownik wyrządził szkodę jedynie przy okazji czy przy sposobności wykonywania swych obowiązków pracowniczych.
Rekompensowanie szkody
Pracodawca odpowiada wobec osoby trzeciej nie na podstawie kodeksu pracy, lecz według zasad określonych w kodeksie cywilnym. Odpowiada na zasadzie ryzyka, co oznacza, że nie będzie mógł uwolnić się od zapłaty odszkodowania przez wykazanie, że do powstania szkody doszło z przyczyn przez niego niezawinionych.
Warto podkreślić, że na pracodawcy ciąży obowiązek zapłaty osobie poszkodowanej odszkodowania w pełnej wysokości. Musi pokryć on szkodę w mieniu oraz koszty leczenia, gdy szkoda spowodowała uszczerbek na zdrowiu.
Roszczenie regresowe do pracownika
Sam fakt, że obowiązek zapłaty odszkodowania osobie poszkodowanej ciąży na pracodawcy, nie oznacza jeszcze, że pracownik nie poniesie żadnych konsekwencji za to, że doprowadził do powstania szkody. Pracownik ponosi bowiem wobec pracodawcy odpowiedzialność regresową. Oznacza to, że pracodawca, który zapłacił osobie poszkodowanej stosowne odszkodowanie, może następnie dochodzić jego zwrotu od pracownika, który wyrządził szkodę. Wysokość odszkodowania, którego może domagać się pracodawca, nie jest jednak nieograniczona - jest limitowana do wysokości trzykrotnego wynagrodzenia tego pracownika w dniu wyrządzenia szkody. Zatem wysokość odszkodowania, którego pracodawca może domagać się od pracownika w ramach regresu, nie musi odpowiadać wysokości odszkodowania, jakie uiścił osobie poszkodowanej.
Należy podkreślić, że pracodawca może pociągnąć pracownika do odpowiedzialności regresowej dopiero wtedy, gdy uiścił już na rzecz osoby poszkodowanej stosowne odszkodowanie.
PRZYKŁAD
PRAWO REGRESU W STOSUNKU DO PRACOWNIKA
Robert J. w trakcie wykonywania swych obowiązków pracowniczych spowodował, wskutek nieuwagi, rozlanie substancji chemicznej. W wyniku tego zdarzenia jeden z pracowników doznał poważnych poparzeń ciała. W opisanej sytuacji poszkodowany pracownik może domagać się zapłaty pełnego odszkodowania bezpośrednio od pracodawcy. Po jego uiszczeniu pracodawca będzie mógł z kolei dochodzić zwrotnego odszkodowania od pracownika, który spowodował szkodę. Z uwagi jednak na to, że Robert J. wyrządził szkodę z winy nieumyślnej, jego odpowiedzialność regresowa względem pracodawcy będzie ograniczona do wysokości jego trzymiesięcznego wynagrodzenia.
Odszkodowanie od pracownika
Nie we wszystkich sytuacjach za szkody wyrządzone przez pracownika osobie trzeciej odpowie pracodawca. W wymienionych niżej sytuacjach osoba poszkodowana może dochodzić odszkodowania wyłącznie i bezpośrednio od pracownika.
Po pierwsze, pracownik będzie odpowiadał za szkodę w pełnej wysokości, gdy wyrządził ją osobie trzeciej z winy umyślnej (np. pobił innego pracownika, przywłaszczył sobie mienie klienta). Po drugie, pracownik nie uniknie pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej, jeśli wyrządził osobie trzeciej szkodę w czasie, w którym nie wykonywał swych obowiązków pracowniczych, np. gdy spowodował kolizję w czasie wykorzystywania samochodu służbowego dla celów prywatnych. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, pracownik będzie też zobowiązany do zapłaty na rzecz osoby trzeciej odszkodowania w pełnej wysokości w razie niewypłacalności zakładu pracy (z uzasadnienia uchwały SN z 7 czerwca 1975 r., III CZP 19/75, OSNCP 1976/2/20).
Z ORZECZNICTWA
• Artykuł 120 k.p. zawiera kompleksowe rozwiązanie kwestii naprawienia szkody wyrządzonej osobie trzeciej z winy nieumyślnej przez pracownika przy wykonywaniu jego obowiązków pracowniczych. Bezpośrednią odpowiedzialność zgodnie z art. 120 par. 1 k.p. ponosi zakład pracy. Natomiast pracownik na podstawie art. 120 par. 2 k.p. odpowiada za tę szkodę niejako pośrednio, gdyż zakład pracy, naprawiwszy szkodę, może domagać się od pracownika w drodze regresu odszkodowania w ramach art. 114-119 k.p.
uchwała SN z 7 czerwca 1975 r., III CZP 19/75, OSNC 1976/2/20
• Artykuł 120 par. 1 k.p. nie wyłącza wynikającej z przepisów prawa cywilnego odpowiedzialności odszkodowawczej pracownika wobec zakładu, niebędącego jego macierzystym zakładem pracy, za szkodę wyrządzoną z winy umyślnej przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych
wyrok SN z 28 sierpnia 1980 r., IV PR 252/80, OSNC 1981/4/65
• Przepis art. 120 par. 1 kodeksu pracy wyłącza opartą na przepisach prawa cywilnego odpowiedzialność pracownika wobec drugiego pracownika za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych
uchwała SN z 12 czerwca 1976 r., III CZP 5/76, OSNC 1977/4/61
PRZYKŁAD
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNIKA ZA SZKODĘ Z WINY UMYŚLNEJ
Krzysztof D., wykonując polecenie pracodawcy, pojechał do domu klienta, aby naprawić instalację gazową. Wychodząc z domu klienta, ukradł mu kasetkę z biżuterią. W przedstawionej sytuacji do naprawienia szkody zobowiązany będzie wyłącznie pracownik, który wyrządził osobie trzeciej (klientowi) szkodę umyślnie, a ponadto jedynie przy okazji wykonywania swych obowiązków pracowniczych. Podstawą odpowiedzialności Krzysztofa D. nie będzie kodeks pracy, lecz art. 415 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym osoba, która ze swojej winy wyrządziła drugiej szkodę, zobowiązana jest do jej naprawienia.
DOMINIKA CICHOCKA
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 114, 119, 120, 122 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 415, 430, 435 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).