Ustawa z dnia 10 września 1999 roku kodeks karny skarbowy (tekst jednolity z dnia 27 listopada 2012 roku, Dz. U. z 2013 r., poz. 186, dalej: kks) przewiduje instytucje dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przez osobę, która popełniła przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Artykuł 142 kks wymienia przesłanki, które muszą zostać spełnione, by zgłoszenie wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności było skuteczne: po pierwsze, postępowanie prowadzone ma być przez finansowy organ postępowania przygotowawczego, a po drugie, cezurą, której przekroczenie niweczy zasadność zgłaszania wniosku, jest wniesienie aktu oskarżenia. Jednak również w postępowaniach prowadzonych w zakresie wskazanym przez art. 134 kks przez Straż Graniczną, Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmerię Wojskową oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne dopuszczalne jest zgłoszenie wniosku, co zresztą powoduje powstanie obowiązku przekazania sprawy właściwemu finansowemu organowi postępowania przygotowawczego.
Zasady składania wniosku
Wniosek można zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu. Artykuł 143 kks przewiduje dodatkowe wymogi, jakie należy spełnić przy jego składaniu, poprzez wyliczenie obowiązku uiszczenia:
- należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności (chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta wymagalna należność została w całości uiszczona);
- tytułem kary grzywny kwoty odpowiadającej co najmniej jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe – kwoty odpowiadającej co najmniej jednej dziesiątej tego wynagrodzenia;
- co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania.
Dodatkowo, jeżeli za czyn zabroniony, o który toczy się postępowanie, przewidziane jest obowiązkowe orzeczenie przepadku przedmiotów, sprawca obowiązany jest wyrazić zgodę na ich przepadek, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścić ich równowartość pieniężną.
Zobacz także: Odpowiedzialność porządkowa pracowników
Jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą grzywny i nie występują przesłanki do zastosowania nadzwyczajnego obostrzenia kary, a kwota uszczuplonej należności publicznoprawnej lub wartość przedmiotu czynu zabronionego nie jest wielka, sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Niewątpliwą zachętą do złożenia wniosku jest to, że zgodnie z art. 18 § 2 kks, prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego.
Konsekwencje dobrowolnego poddania się odpowiedzialności
Jednak dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może w pewnych warunkach prowadzić do dalszych komplikacji.
Ustawa z dnia 28 czerwca 2012 roku o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (tekst jednolity z dnia 28 czerwca 2012 roku, Dz. U. z 2012 r. poz. 768, dalej: ustawa) przewiduje, iż podmiot zbiorowy, na przykład spółka, ponosi odpowiedzialność za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej: 1) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku, 2) dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę z punktu 1, 3) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1, lub 4) będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego – pod warunkiem, że zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.
Przeczytaj również: Odszkodowanie z tytułu dyscyplinarnego zwolnienia z pracy
Art. 16 ust. 2 ustawy przewiduje, że podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności na podstawie ustawy, jeżeli osoba, o której mowa powyżej, popełniła przestępstwo skarbowe, takie jak: uchylanie się od opodatkowania, nie ujawnianie przedmiotu lub podstawy opodatkowania, nie złożenie deklaracji, posługiwanie się imieniem i nazwiskiem lub firmą innego podmiotu w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub jej rzeczywistych rozmiarów, podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy albo nie dopełnienie obowiązku zawiadomienia o zmianie danych objętych składanymi deklaracjami i oświadczeniami, nieprowadzenie lub nierzetelne albo wadliwe prowadzenie ksiąg, wbrew obowiązkowi nie wystawienie faktury lub rachunku lub wadliwe ich wystawienie albo odmowa ich wydania, obrót bez znaków akcyzy lub nieprawidłowości związane ze znakami akcyzy, spisem wyrobów akcyzowych, obrotem wyrobami akcyzowymi, związanych z naruszeniem warunku zwolnienia od akcyzy, zmianami przeznaczenia oleju, narażenie na bezpodstawny zwrot podatku, niewpłacenie pobranego podatku, niepobieranie podatku, zaniedbanie informacji podatkowej, podanie nieprawdziwej informacji podsumowującej, naruszenie zasad dotacji lub subwencji czy utrudnianie kontroli podatkowej, przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami, obrotowi dewizowemu czy organizacji gier hazardowych.
Warunki przypisania odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu
Warunkiem przypisania odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu jest potwierdzenie faktu popełnienia przez daną osobę przestępstwa prawomocnym wyrokiem skazującym, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy albo właśnie orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego lub w następstwie takiej organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego, podczas gdy mogło je zapewnić zachowanie należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach, przez organ lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.
Analiza powyższych przepisów prowadzi do wniosku, że instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności tak korzystna dla pracownika spółki, może okazać się brzemienna w skutkach dla samej spółki. W sytuacji zagrożenia interesów w rzeczywistości obu stron, wynikających często ze zwykłego zaniedbania, zarówno spółka, jak i pracownik, powinny ze sobą współpracować i wspólnie ustalić sposób postępowania. Bowiem zachęta w postaci braku wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym wyroku zezwalającego na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i tym samym zachowanie „czystej kartoteki” pracownika, może spowodować nieodwracalne konsekwencje dla funkcjonowania całego zatrudniającego podmiotu.
Zobacz także: Forum Kadry