Pracowników przebywających na zwolnieniach lekarskich może kontrolować nie tylko ZUS, ale też upoważnieni do tego pracodawcy. Konsekwencją stwierdzenia nieprawidłowego wykorzystywania przez pracownika zwolnienia lekarskiego jest przede wszystkim pozbawienie go prawa do wynagrodzenia/ /zasiłku chorobowego za cały okres niezdolności do pracy objęty kontrolowanym zwolnieniem lekarskim.
Natomiast gdy zwolnienie lekarskie, w czasie którego przeprowadzono kontrolę, obejmuje okres pobytu w szpitalu i poszpitalny okres niezdolności do pracy, utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy tylko okresu niezdolności do pracy po wypisaniu ze szpitala.
Wynagrodzenie/zasiłek chorobowy nie przysługuje również w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
Ponadto jeżeli pracownik w ewidentny sposób wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego przeznaczeniem, to dopuszcza się ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, co może stanowić podstawę do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia
Kontrola wykorzystywania zwolnienia
Obowiązek przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby lub konieczności sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad członkiem rodziny spoczywa m.in. na płatniku składek na ubezpieczenie chorobowe, który zgłasza do tego ubezpieczenia powyżej 20 ubezpieczonych. Kontrola ta polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej, czy też nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Kontrolą można objąć również ubezpieczonych zwolnionych od pracy w wyniku decyzji wydanej na podstawie przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych albo o zwalczaniu gruźlicy.
Z kolei kontrola prawidłowości wykorzystywania przez ubezpieczonych zwolnień lekarskich od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny polega na ustaleniu, czy ubezpieczony nie wykonuje pracy zarobkowej, nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy niezgodnie z jego celem, czy poza ubezpieczonym nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, mogących zapewnić opiekę (nie dotyczy to sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat).
Trzeba pamiętać też o tym, że pracodawca – niezależnie od liczby zatrudnionych – może kontrolować pracowników podczas zwolnienia lekarskiego przez pierwsze 33 dni lub 14 dni (w przypadku pracowników, którzy ukończyli 50. rok życia) choroby, kiedy wypłaca wynagrodzenie z własnych środków. Jeśli uzna, że zwolnienie jest wykorzystywane niezgodnie z przeznaczeniem, może zdecydować o odebraniu wynagrodzenia za czas choroby.
Pracodawca może też wystąpić do ZUS o przeprowadzenie kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich do celów wypłaty wynagrodzenia za czas choroby.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy powinna być dokonywana w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych jej terminów, a nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki. Ponadto kontroli podlega każde zwolnienie bez względu na wskazania lekarskie zamieszczone na zaświadczeniu lekarskim, np. chory może chodzić.
Do takiej kontroli należy typować osoby, które często korzystają z krótkotrwałych zwolnień lekarskich od pracy, uzyskują kolejne zaświadczenia lekarskie od pracy od różnych lekarzy, korzystają z kolejnych okresów zasiłkowych, były już pozbawione prawa do wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnień lekarskich od pracy, składały wcześniej zaświadczenia lekarskie po terminie, co skutkowało obniżeniem zasiłku o 25%.
Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego od pracy może nastąpić także wtedy, gdy pracodawca uzyska informacje wskazujące na niewłaściwe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy, np. uzyska informację o wykonywaniu pracy zarobkowej u innego pracodawcy.
Kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy przeprowadza się w:
- miejscu pracy lub w miejscu prowadzenia działalności pozarolniczej (w przypadku pracownika, który pracuje również u innego pracodawcy albo prowadzi działalność gospodarczą),
- miejscu zamieszkania,
- miejscu czasowego pobytu,
- innym miejscu, jeżeli z posiadanych informacji wynika, że jest to celowe.
Jeżeli pracodawca ma wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z celem jego wystawienia, powinien zwrócić się o rozstrzygnięcie do właściwej jednostki organizacyjnej ZUS. W razie sporu ZUS wydaje decyzję po uzyskaniu (w miarę potrzeby) opinii lekarza leczącego.
Kontrola wystawionego zwolnienia
Do obowiązków płatnika składek na ubezpieczenie chorobowe, zgłaszającego do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, należy także kontrola formalna zaświadczeń lekarskich (czy zaświadczenie nie zostało sfałszowane, czy zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich) stanowiących podstawę zwolnienia od pracy. Jeżeli okaże się, że w wyniku przeprowadzonej przez płatnika kontroli formalnej zaświadczenia lekarskiego zachodzi podejrzenie, że zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane, wówczas płatnik składek występuje do lekarza leczącego o wyjaśnienie sprawy.
Przykład
Firma X ma obowiązek ustalania prawa do zasiłków oraz do ich wypłaty. W okresie wakacyjnym w firmie X nastąpił wzrost krótkotrwałych zwolnień lekarskich dostarczanych przez pracowników. Są to zwolnienia, za które przysługuje wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek chorobowy. Firma X w razie podejrzenia, że pracownicy niewłaściwie wykorzystują zwolnienia lekarskie, jest uprawniona do przeprowadzenia ich kontroli. Kontrola powinna obejmować zarówno zwolnienia lekarskie wydane na okres pobierania wynagrodzenia chorobowego, jak i zasiłku chorobowego. Jeżeli zostanie ustalone, że pracownik w czasie niezdolności do pracy wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, wówczas traci on prawo do wynagrodzenia/zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim.
Podstawa prawna:
- art. 17, art. 59 ust. 12, art. 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2010 r. nr 77, poz.512 ze zm.),
- § 1–10 rozporządzenia MPiPS z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (DzU nr 65, poz. 743).